Als je eind oktober in Spanje bent of Spaanse mensen volgt via Facebook of Instagram, zul je zien dat ze fanatiek meedoen aan Halloween. Jong en oud laat zich inspireren door wat ze hebben gezien in Amerikaanse films en tv-series. Maar veel dorpen en steden hebben ook oeroude tradities in deze tijd die door de komst van Halloween weer opleven.
Om dit beter te zien, hoef je maar naar een Spaanse markt te gaan. De traditie om in deze tijd van het jaar pompoenen te gebruiken is namelijk oer-Spaans. Dit is de tijd om ze te oogsten en in Spanje maken ze er van alles van: een soort oliebollen, buñuelos, cocas, de Spaanse variant op de pizza waarbij het deeg van pompoenen wordt gemaakt en soep natuurlijk. Wij ontdekten deze traditie onder andere op de boerenmarkt die iedere zondag wordt gehouden in Jesús Pobre aan de Costa Blanca. Op andere plekken worden weer andere lekkernijen gegeten gemaakt van bij voorbeeld kastanjes en amandelen. Het feest is in Spanje van oudsher sterk verbonden met Allerheiligen op 1 november en Allerzielen op 2 november, de dagen waarop de doden worden geëerd. Maar hoe wordt Halloween gevierd in verschillende Spaanse regio’s? Wij hebben het voor je op een rijtje gezet en onderin leggen we uit hoe het feest van Europa naar de VS reisde en weer terug.
Wil je meer weten over tradities in Spanje? Lees dan ook Het mooie magazine ESPANJE! Bestel het hier!Día de las Calaveras, La Rioja
Deze traditie komt van de Kelten die ook in Spanje waren. Het lijkt het meest op hoe Halloween wordt gevierd in de VS. Kinderen hollen pompoenen uit en snijden ze in de vorm van schedels, met een brandende kaars erin, en gaan dan het dorp rond om snoep of zoetigheden te zoeken terwijl ze zingen. Op 1 november wordt in Logroño de Bloemenmarkt van Allerheiligen gehouden.
Noche de las Ánimas, Aragón
In de Aragonese dorpen gaan kinderen met uitgeholde pompoenen naar het kerkhof om de zielen te begeleiden die vastzitten in de wereld van de levenden.
La Moragá en Bécquer, Castilië en León
Dit is een christelijke traditie die zijn oorsprong heeft in de middeleeuwen. La Moragá is gebaseerd op het idee dat gezinnen bijeenkomen op het platteland om kastanjes te roosteren. Dit gebeurt meestal voor of na een bezoek aan het kerkhof. In Soria wordt tijdens de nacht van 31 oktober de legende van ‘El Monte de las Ánimas’ nagespeeld, een werk geschreven door Gustavo Adolfo Bécquer en een van de bekendste horrorverhalen van Spanje.
La Castanyada, Catalonië
De straten ruiken naar de herfst: geroosterde kastanjes, zoete aardappelen, en daarom is het voor families een traditie om op 31 oktober of 1 november samen te komen om snoep, fruit, gekonfijte kastanjes, gedroogd fruit en panellets te eten. De oorsprong van deze viering gaat terug tot de 18e eeuw en is afgeleid van een oude rituele begrafenisviering die verbonden was met heidense rituelen waarbij voedsel aan de doden werd geofferd.
Cocentaina, Valenciaanse Gemeenschap
De Allerheiligenmarkt van Cocentaina in Alicante, opgericht in 1346, is de op een na oudste beurs van Spanje en is uitgeroepen tot Internationaal Toeristisch Belangrijke Feest. Het lijkt op een boerenmarkt en wordt meestal bezocht voor of na bezoek aan het kerkhof.
El Mercadillo, Murcia
Vergelijkbaar met de traditie in Alicante, wordt er meestal een markt gehouden op het San Pedro-plein met traditioneel gebak, waaronder arrope en calabazate, gemaakt van vijgen, kweeperen, meloen en zoete aardappelen.
Sa trencada op de Balearen
Op Ibiza en Formentera wordt sa trencada gehouden, een diner met donuts, gedroogd fruit en panellets om samen met de familie te genieten. In Mallorca en Menorca worden vaak snoepkettingen uitgewisseld tussen peetouders en peetkinderen.
Samaín, Galicië
Deze Keltische traditie in Galicië is vooral de afgelopen 20 jaar in ere hersteld. Mensen eten samen kastanjes en gaan verkleed over straat. Volgens de legende verdwijnt op de nacht van Samaín de grens tussen de wereld van de levenden en de doden, en worden pompoenen met kaarsen voor de deuren en ramen van huizen geplaatst om boze geesten af te weren.
Samuín, Cantabrië
Net als in Galicië is de Cantabrische traditie ook van Keltische oorsprong. Op deze nacht vindt de optocht van de Güeste plaats, die de zielen in nood zouden zijn. De Guajonas (oude vrouwen met een tand die het bloed van kinderen zuigen) nemen de avond over en spelen de hoofdrol, samen met de Verrugonas (verlichte pompoenen) en de Magosta, wat traditioneel betekent dat je kastanjes en cider kunt proeven bij het vuur.
Amagüesto de Difuntos, Asturië
Omdat het de tijd is van de kastanje- en appeloogst, domineren zoete cider en geroosterde kastanjes de viering, en het is gebruikelijk om kastanjes met het gezin te verzamelen en bij het vuur te zitten om ze te roosteren en op te eten. Wat er overblijft, wordt in het vuur gegooid onder het uitroepen van ‘esto ye pa que coman los difuntos’ (dit is om de overledenen te voeden). Vervolgens is er de Ronda de las Ánimas Benditas, waar een gebed wordt uitgesproken voor de overledenen in de familie.
Wat betekent Halloween eigenlijk?
Het woord Halloween betekent letterlijk ‘All Hallows’ Eve’ ‘Allerheiligenavond’. Ondanks de griezelige en feestelijke horrorfilmuitstraling verwijst deze feestdag dus naar een oude Europese christelijke viering: Allerheiligen op 1 november en Allerzielen op 2 november. In het christendom worden op die dagen al sinds mensenheugenis overleden familieleden en vrienden geëerd. Veel Spanjaarden bezoeken op die dagen begraafplaatsen en bidden voor het heil van hun voorvaderen. Het feest van Allerheiligen en Allerzielen werd pas in de 15e eeuw toegevoegd aan de kerkelijke kalender, na een lang proces dat teruggaat tot de tijd van Karel de Grote. In de 8e eeuw stelde Alcuinus van York, een adviseur van Karel de Grote, voor aan de Frankische bisschoppen om het feest van Allerheiligen op 1 november te vieren. Kort daarna slaagde paus Gregorius IV (827-844) erin dit feest uit te breiden naar het hele Heilige Roomse Rijk. Vanaf dat moment verspreidde deze viering zich in heel West-Christelijk Europa, grotendeels dankzij monniken. Uiteindelijk werd het feest in 1475 verplicht gesteld voor de hele christelijke wereld door paus Sixtus IV.
Oeroude wortels
Ondanks zijn christelijke geschiedenis is het duidelijk dat Halloween nog oudere wortels heeft. In de Keltische cultuur werd 1 november gevierd als Samhain, het ‘nieuwe jaar’ in de Keltische kalender. Op de avond van deze viering werden de doden geëerd met magische en feestelijke rituelen, omdat men geloofde dat die nacht de poorten tussen de wereld van de levenden en de wereld van de doden opengingen. Mensen brachten de nacht door bij versierde schedels, maakten rituele vuren uit en dronken alcoholische dranken. In de Romeinse tijd geloofden de mensen in lemures en manes. Lemures zijn boosaardige geesten van de doden die weigeren de locaties te verlaten en de levenden angst aanjagen. Manes zijn geesten van de overledenen die de onsterfelijkheid hebben bereikt en vanuit de ‘hemel’ positieve invloed kunnen uitoefenen op het leven van familieleden en vrienden. Vergelijkbare overtuigingen met betrekking tot de doden bestonden in heel Europa, ook in de Iberische en Germaanse wereld. Deze overtuigingen waren waarschijnlijk verbonden met de IJzertijd en de protohistorie van Europa, en waren dus gekoppeld aan de oudste tradities van de Europese volkeren. Het christendom heeft deze heidense overtuigingen verbonden met christelijke overtuigingen over heiligen, zielen in het vagevuur en de verdoemden. Op deze manier werden deze heidense feesten die verband hielden met de dood en het hiernamaals gekerstend, maar ze behielden toch de pre-christelijke oorsprong.
De oorsprong van Halloween in Spanje
Uiteraard bestaat in Spanje vooral in landelijke gebieden een rijke verzameling legendes en oude tradities rond Allerheiligen en Allerzielen. Mensen vreesden de overledenen die ‘niet rustten’ en die hen ‘konden meenemen’ en geloofden in het belang van goede verhoudingen met het hiernamaals. Dit werd tot uiting gebracht door het eten en aanbieden van zoetigheden en geroosterde kastanjes bij de graven op begraafplaatsen, zodat de overledenen in vrede zouden rusten en de levenden niet zouden kwellen. Dit omvatte ook het symbolisch ontmoeten van de levenden met de doden door hun gezichten met houtskool zwart te maken, het aanbieden van drankjes en snoep en het uitwisselen van grappen in een feestelijke sfeer. Schedels, maskerades, lantaarns, zoetigheden, sterke drank, levenden, doden, het hiernamaals, angst en feestelijkheid waren allemaal elementen van de volksvieringen van Allerheiligen en Allerzielen. Ondanks de kerstening bleven deze elementen aanwezig in grote delen van het Spaanse platteland, maar pas in de laatste tweehonderd jaar zijn ze geleidelijk verloren gegaan als gevolg van de modernisering. Maar gelukkig worden die tradities dankzij een gelukkige speling van het lot, weer afgestoft en tot even gewekt.
