¿Salimos de tranquis? Het Spaans van Spanjaarden onderling is heel anders dan de taal die je leert op Duolingo. Wat dat betreft geven series als Élite en de teksten van popsterren als Rosalía een veel betere weergave van de Spaanse spreektaal. Een alternatieve taalcursus aan de hand van Netflix en Spotify.

‘¡Me flipa el tenis, tronco!’ De dialogen van de personages uit Spaanse series als Élite kunnen behoorlijk verwarrend zijn voor niet-Spaanse kijkers. De betekenis is: ‘Ik ben gek op tennis, vriend!’ Een heel ander resultaat krijg je wanneer je de zin letterlijk vertaalt naar het Nederlands. Dan is het resultaat: ‘Ik flip van tennis, boomstam!’ ‘Tronco‘ en ‘Me flipa‘ zijn twee typische voorbeelden van Spaanse jerga, oftewel straat- of spreektaal. Jerga is een essentieel onderdeel van het vocabulaire van Spaanse jongeren, maar ook het alledaagse taalgebruik van oudere Spanjaarden zit vol grappige en creatieve uitdrukkingen die je niet leert op een doorsnee taalcursus.

ESPANJE! ging op zoek naar typische voorbeelden van jerga uit de Netflix-series Élite, La casa de papel en Valeria en de songteksten van de Spaanse hiphopster C. Tangana en het Catalaanse flamenco-popfenomeen Rosalía. We hebben de leukste uitdrukkingen voor je op een rijtje gezet, van veelgebruikte afkortingen tot leenwoorden uit de taal van de Spaanse gitanos.

 

Kort maar krachtig

Les 1: hoe korter, hoe beter. Spaanse jongeren houden van afkortingen. Dat blijkt nog maar eens uit de bestudeerde series en songteksten. Zo gaan de scholieren uit Élite niet naar ‘el instituto’ (de middelbare school), maar ‘el insti’. ‘Tranquilo‘ (rustig) verandert op dezelfde wijze in ‘tranqui‘. Dat komt weer terug in de uitdrukking ‘salir de tranquis‘, iets wat de hoofdpersonages uit Valeria regelmatig proberen, maar ze zelden lukt. Het betekent zoiets als uitgaan op een rustig tempo: één of twee drankjes en dan weer naar huis. ‘Por favor’ is ook veel te lang. In de series komen zowel de afkortingen ‘porfa’ en ‘porfi’ voor. Beide vormen zijn mogelijk, zolang je de ‘por’ en ‘fa’ of ‘fi’ maar aan elkaar vast schrijft, zo adviseren de taalgoeroes van de Real Academia Española (RAE) op Twitter. Dat voorschrift geldt ook voor ‘finde’, de afkorting voor ‘fin de semana‘ (weekend), een andere populaire afkorting. Woorden met een meer symbolische lading komen ook in aanmerking voor een ingekorte versie. Althans, als het aan Rosalía ligt. In meerdere nummers, waaronder haar hit Aute Cuture, heeft ze het over ‘el cora‘ wanneer ze ‘el corazón‘, het hart, bedoelt.

Fiesta > Fiestuki

Het leuke van jerga is dat het ruimte biedt voor creativiteit. Bestaande woorden krijgen in de Spaanse spreektaal nieuwe vormen en betekenissen. Naast afkortingen kunnen woorden ook worden verlengd. Zo kan een fiesta veranderen in een fiestuki. De uitgang –uki heeft verder geen functie, behalve dat het extra feestelijk klinkt. De RAE is op de hoogte van het bestaan van ‘fiestuki‘ als afgeleide van ‘fiesta‘, maar schrijft op Twitter niet van plan te zijn het op te nemen in hun woordenboek. De series en songteksten laten zien dat Spanjaarden creatief zijn met krachttermen. Je kunt nu eenmaal niet over Spaanse jerga schrijven zonder ook het grove taalgebruik te noemen. Het allerpopulairste scheldwoord uit de steekproef is met ruime afstand ‘joder‘. Het woord is vergelijkbaar met het Engelse ‘fuck’ en is als uitroep bruikbaar voor vrijwel elke emotie. Ook joder heeft verschillende verschijningsvormen: van het bijvoeglijk naamwoord ‘jodido‘ (verpest) en het werkwoord  ‘joderse’ (mislukken) tot de vaste stopzin ‘¡no me jodas!‘ (‘Dat meen je niet!’ of ‘Je kunt mijn rug op’). Spanjaarden rekken de laatste lettergreep van ‘joder‘ vaak lang uit, afhankelijk van hoe verrassend, vervelend of indrukwekkend de situatie is waarin zij zich op dat moment bevinden.

Lees ook al onze artikelen over Spaanstalige Netflixfilms en -series

Engels en Caló

Net als het Nederlands is het Spaans gevoelig voor invloeden uit andere talen. In de songteksten van rapper C. Tangana, maar ook in de drie Netflix-series komen regelmatig Engelse leenwoorden voorbij. ‘like‘, ‘cash‘ en ‘friki‘ zijn niet ongewoon, maar ze leggen het allemaal af tegen het werkwoord ‘flipar‘, afgeleid van het Engelse ‘to flip‘. Flippen kan in het Spaans veel verschillende dingen betekenen. Het had oorspronkelijk te maken met de effecten van drugs, maar een fantastische film kan tegenwoordig ook ‘flipante’ zijn als hij heel indrukwekkend is. En als je heel erg houdt van een bepaalde band kun je zeggen: ‘me flipa este grupo’: ‘ik flip van deze band’. De meestvoorkomende leenwoorden uit de Spaanse Netflix-series en nummers vinden hun oorsprong niet in het Engels, maar in een taal die dichterbij huis gesproken wordt. Een zin als ‘Chaval, mola esta fiesta.‘ (Jongen, dit feest is te gek), klinkt Spaanse jongeren bekend in de oren, maar zowel chaval (maat, jongen) als het werkwoord mola (leuk zijn) zijn overgenomen uit het Caló, de taal van de Spaanse Roma, ook wel bekend als gitanos. Meerdere voorbeelden van jerga uit de bestudeerde series en muziek komen uit het Caló. Zo is het bekende Spaanse scheldwoord ‘gilipollas‘ ook een gitanismo. ‘Gili’ betekent in het Caló ‘dom’. ‘Polla’ (pik) komt weer uit het Spaans. Niet te verwarren met pollo, waarbij je in de vertaling de letters omdraait, ‘kip’, dus. Rosalía gaat nog verder op het gebied van gitanismos en gebruikt in haar muziek ook woorden uit het Caló die überhaupt niet in het Spaans voorkomen, zoals Undivé, het woord voor God. Dat leidde eerder tot kritiek van Spaanse Roma die vonden dat de Catalaanse zangeres met hun cultuur aan de haal ging. Hoe dan ook, het verwerken van de gitano-cultuur in haar muziek en uitstraling hebben zeker bijgedragen aan de populariteit van Rosalía.

 

Makkers en kakkers

Tenslotte beschikken Spanjaarden over een heel arsenaal aan jerga om vriendschap of genegenheid mee uit te drukken. In La casa de papel, Valeria en Élite klinken naast ‘chaval‘ ook geregeld de woorden ‘colega‘, ‘tronco‘, ’tío’ voor mannen en ’tía’ voor vrouwen. De series laten zien dat je die laatste twee ook sarcastisch kunt gebruiken voor mensen waar je ruzie mee hebt. De Spaanse spreektaal zit ook vol met benamingen voor verschillende typen mensen binnen de bevolking. Eén van de meest gebruikte vormen van jerga in Élite op dat gebied is het bijvoeglijk naamwoord pijo. Het woord vliegt je om de oren in de serie, die gaat over de botsing van tieners uit verschillende milieus op een chique privéschool. ‘Pijo’ zeg je over mensen uit een rijk milieu die graag te koop lopen met hun rijkdom. ‘Pijo’ heeft geen directe equivalent in het Nederlands, maar het woord ‘bekakt’ komt het meeste in de buurt. ‘Pijo’ is een typisch Spaans woord, maar je kunt het beter niet gebruiken in de chiquere buurten van het land.

Dat is sowieso moeilijk met jerga. Wanneer gebruik je welke term? Duidelijk is wel dat jerga voor een goed begrip van het Spaans net zo nuttig is als de subjuntivo en de werkwoordstijden, maar een stuk minder lastig. Wil je meer jerga leren? Knoop eens een gesprek aan met een Spanjaard via een taaluitwisselingsapp als Tandem of op vakantie. Lukt dat niet, dan kun je altijd nog inspiratie halen uit het brede aanbod aan Spaanse series en popartiesten. Een fluitje van een cent, of zoals ze in Spanje en La casa de papel zeggen: ‘pim, pam, pum, bocadillo de atún.‘

Dit is een deel uit een artikel dat verscheen in editie 3 2020 van het tijdschrift ESPANJE! het is geschreven door Christian Sier. Je kunt het tijdschrift hier nabestellen.