Sommigen willen haar heilig verklaren, anderen wensen haar postuum te veroordelen wegens genocide. Voor beide valt iets te zeggen. Hoe dan ook: Isabella van Castilië en haar man Ferdinand waren markante persoonlijkheden die door hun daadkrachtige optreden en huwelijkspolitiek de toekomst van Europa en de wereld bepaalden.

In de geschiedenis van Spanje vormen de katholieke koningen – Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon – een hoogtepunt (of dieptepunt?) zonder weerga. Door hun huwelijk in 1469 gaven zij de aanzet tot de vereniging van de Spaanse gewesten. Bovendien wisten ze met vereende krachten in 1492 Granada te veroveren, het laatste bolwerk van de islamieten op het Iberisch Schiereiland. In hetzelfde jaar 1492 gaven ze toestemming aan Christoffel Columbus om de Atlantische Oceaan over te steken en nieuw ontdekte landen in hun naam te veroveren. Aldus zou Spanje uitgroeien tot een wereldmacht.

Isabella en haar man Fernando of Ferdinand in de Spaanse tv-serie die over haar is gemaakt.

Vroom en doortastend

Toen Hendrik IV in 1474 overleed, werd Isabella koningin van Castilië en León, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Isabella was een vorstin met temperament, uiterst vroom, maar altijd heilig overtuigd van haar gelijk. Zij was ook moedig, want toen in Segovia een rebellie uitbrak en haar man niet bereikbaar was, trok ze zelf naar de stad en wist de rebellen om te praten. Zij was streng en soms meedogenloos, vooral tegenover kwaadwilligen, en reorganiseerde ‘La Santa Hermandad’ (de heilige broederschap) tot een strenge politiemacht. Ze wist ook de belabberde financiële toestand van haar rijk drastisch te verbeteren en voerde hervormingen door in het staatsapparaat, waarbij in de regel de weerbarstige edelen aan het kortste eind trokken en de raden opgevuld raakten met universitair geschoolde mensen van lagere komaf. Totaal nieuw was een wekelijkse audiëntie, waarin ze ieder die wilde persoonlijk aanhoorde over alle mogelijke klachten en bekommernissen. Daarbij was – indien mogelijk – ook haar gemaal aanwezig, want Isabella wilde Castilië en Aragón zoveel mogelijk verenigen, al behielden beide landen wel hun eigen bestuur en wetgeving en dat tot in de 18^e eeuw. De enige instelling die van meet af aan werkzaam was in Castilië én Aragón was de Spaanse Inquisitie, die Isabella en Ferdinand samen oprichtten in 1478.

Strijdbaar en revolutionair

Het voornaamste doel en de heilige opdracht van Isabella was de voltooiing van de Reconquista, de strijd tegen de islamieten, die ondertussen al bijna achthonderd jaar aansleepte. Op 2 januari 1492 gaf emir Boabdil zich over onder voorwaarden, waaraan de katholieke koningen zich echter niet zouden houden. Volgens het verdrag moesten ze de joden en de moslims in het voormalige emiraat ongemoeid laten, maar nog hetzelfde jaar werden de joden gedwongen zich te laten dopen, waarna een grote uittocht begon, vooral naar het Ottomaanse Rijk, maar ook naar Portugal, Italië en de Nederlanden. In 1499 werden ook de moslims op hun beurt gedwongen zich te bekeren, waarna alweer velen het land zouden verlaten. Persoonlijk was Isabella het niet eens met de gedwongen bekering maar de druk van de Spaanse Inquisitie was te groot. Met de oprichting ervan had ze een bijzonder machtige en gevaarlijke instelling in het leven geroepen, die ze niet altijd onder controle had.

Isabella keerde zich tegen slavernij

Dat Isabella ondanks haar strijdbaarheid het goede voorhad met al haar onderdanen blijkt ook uit haar houding tegenover Columbus. Toen de veroveraar in 1494 een paar honderd inheemse slaven naar Spanje overbracht om te verkopen gaf Isabel opdracht hen op haar kosten te repatriëren en met hun families te herenigen. Het enige wat ze van de inheemse bevolking wilde was dat ze Spaans zouden leren spreken en zich zouden bekeren tot het christendom. En zo geschiedde. Ook in haar testament herhaalde ze dat alle onderdanen van haar rijk op een menselijke manier moesten worden behandeld. Het was in die tijd een revolutionair standpunt, dat later niet door iedereen is gevolgd, maar het is geen toeval dat vandaag in de meeste Spaans-Amerikaanse landen nauwelijks Afro-Amerikanen voorkomen, in tegenstelling tot Brazilië en de Verenigde Staten. Isabella blijft ook nu een inspiratiebron voor veel Castilianen.

De Spaanse televisie zond een 39-delige serie over Isabella uit. Hieronder de trailer. Je kunt de serie bekijken op de website van de Spaanse tv.

Dit is een fragment uit een artikel in het tijdschrift ESPANJE! nummer 2 2021 over Isabella. Het is het eerste deel van een serie over de Spaanse geschiedenis geschreven door de Vlaamse historicus Edward De Maesschalck. De Maesschalck is auteur van onder andere de prachtig geïllustreerde De Bourgondische Vorsten en Oranje tegen Spanje en maakte historische programma’s voor de VRT. In editie 3 vertelt hij hoe het Johanna de Waanzinnige, de dochter van Isabelle en Ferdinand. Je kunt ESPANJE! hier bestellen.

Spaanse geschiedenis: wie is wie?

In de Spaanse geschiedenis wemelt het van de Fernandos. En om het nog eens ingewikkelder te maken plakken we er in Nederland soms een V aan vast (zoals bij Karel de V, de kleinzoon van Isabella en Ferdinand), terwijl dezelfde koning door de Spanjaarden Carlos I wordt genoemd. En alsof dat nog niet complex genoeg is krijgen ze bijnamen en namen die je op het verkeerde been zetten. Zo is Maria van Hongarije, die van 1530-1555 landvoogdes was van de Nederlanden, een kleinkind van Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragón, maar is ze niet mee als zodanig te herkennen vanwege haar naam. Daarom: wie is wie en wat zijn hun bijnamen? Te beginnen met Ferdinand en Isabella met hun volledige titels en regeerperiodes en de namen, geboortedata en huwelijken van hun kinderen.

Isabella van Castilië

Bijnaam Isabella de Katholieke

Spaanse naam Isabel I de Castilla La Católica

Koningin van Castilië en León 1474 – 1504

Koningin-gemalin van Aragón 1479 – 1504

Geboren 1451 Madrigal de las Altas Torre

Overleden 1504 Medina del Campo

Getrouwd 1469 -1504 met Ferdinand van Aragón

Ferdinand van Aragón

Fernando II de Aragón (El Católico)

Koning van Aragón, Valencia, Mallorca en Sardinië en graaf van Barcelona 1479 -1516

Koning van Sicilië 1468 -1516

Koning van Napels als Fernando III 1504 -1516

Heerser van de kroon van Castilië als Ferdinand V 1474 -1504

Regent van de koningin van Castilië 1508 -1516

Koning van Navarra 1512 -1515

Geboren 1452 Sos

Overleden1516 Madrigalejo

Getrouwd 1469 -1504 met Isabella van Castilië en 1506-1516 met Germaine de Foix (1462 -1515), de dochter van de zus van koning Lodewijk XII van Frankrijk.

Kinderen van Isabella en Ferdinand

Isabel de Aragón

Isabella van Asturië of Isabella van Portugal

1470 Dueñas – 1498 (Zaragoza)

Koningin van Portugal 1496 -1498 door haar huwelijk met Emanuel I van Portugal

Juan de Aragón

Johan van Aragón en Castilië

1478 Sevilla – 1497 Salamanca

Getrouwd met Margaretha van Oostenrijk, de dochter van de Duitse keizer Maximiliaan I van Oostenrijk en Maria van Bourgondië. Margaretha was de zus van Filips de Schone en de latere landvoogdes van de Nederlanden.

Juana I de Castilla

Johanna I van Castilië bijgenaamd Juana La Loca, Johanna de Waanzinnige

1479 Toledo – 1555 Tordesillas

Getrouwd met Filips de Schone, landsheer van de Bourgondische Nederlanden, zoon van de Duitse keizer Maximiliaan I van Oostenrijk en Maria van Bourgondië.

María de Aragón

Maria van Aragón en Castilië

1482 Córdoba – 1517 Lissabon

Koningin van Portugal van 1500-1517 door haar huwelijk met haar zwager Emanuel I van Portugal

Catalina de Aragón

Catharina van Aragón

1485 Alcalá de Henares – 1536 Kimbolton

Koningin van Engeland van 1509 – 1533 door haar huwelijk met koning Hendrik VIII

Verder lezen: Wie was de koning van Hispanje?

Verder lezen: Johanna de Waanzinnige

Verder lezen: De islamitische geschiedenis van Spanje

Heb je zin in de Spaanse zomer? Dan hebben we goed nieuws. De nieuwe editie van ESPANJE! kun je nu pre-order bestellen met €3,50 korting. Je krijgt ESPANJE! dan rond 5 juli in de bus. Bestellen met korting kan tot maandag 24 juni om 8.00 uur. Via de pre-order krijg je €1 korting op dewinkelprijs en betaal je geen portokosten van €2,50. Je betaalt dus slechts €6,95 in plaats van €10,45. Nog voordeliger is het om een abonnement te nemen. In Nederland ontvang je voor slechts €21,95 een jaarabonnement van vier edities. Dat is nog geen €5,50 per editie. Een totale korting van bijna €10 op de winkelprijs. Bovendien krijg je dan ook een jaar lang de digitale editie ter waarde van €18 en kun je alle edities van ESPANJE! overal online lezen. Je kunt je abonnement hier afsluiten.

In de komende editie van ESPANJE! onder andere

Onze grote minigids Baskenland

Baskenland wordt steeds populairder, vooral Bilbao en San Sebastián zijn geliefde vakantiebestemmingen. Maar de dorpen, steden en het landschap ertussenin zijn vaak nog heel rustig en bijna altijd spectaculair. Baskenland is al ruim 25 jaar de favoriete reisbestemming van hoofdredacteur Marjan Terpstra. Zij heeft nu al haar tips verzameld in deze minigids. Van hotels in het groen met uitzicht op zee, tot de beste stranden, de leukste restaurants, fijne kleine musea en de mooiste routes. De onmisbare gids voor iedereen die deze zomer naar Baskenland gaat.

Met de camper (of tent) dwars door de Pyreneeën

Nog zo’n topbestemming voor de zomer: de Pyreneeën. Chantal Antheunisse is dol op adrenalinesporten en trok met haar camper via Aragón en Navarra van Catalonië naar Baskenland. Onderweg ging ze klimmen, raften, wandelen en fietsen. Ze neemt je mee van oost naar west en geeft bij elke actieve stop een camper- of kampeertip.

Ultieme strandgids Valencia

Jessica Sindelka woont en werkt al een paar jaar in Madrid. Maar als ze even vrij is zit ze op het strand van Valencia. En ze is niet de enige want Valencia wordt ook wel Playa de Madrid genoemd. Feestbeest en lekkerbek als ze is kent ze alle leuke tentjes aan de stadstranden. Maar ze weet ook waar de leukste plekken zijn om te relaxen, sporten en dansen. Dus ga je een paar dagen naar Valencia, of ben je in de buurt? Met de tips van Jessica wordt het nog leuker.

Oviedo, Parijse allure in de bergen

Deze keer nemen we je ook graag mee naar Oviedo, een stad met Parijse allure omringd door ruige natuur waar beren en wolven leven. In de winter kan in dit deel van Asturië zelfs twee meter sneeuw vallen, maar in de zomer is het er groener dan groen en genieten de mensen er van het leven. We verbleven er in Casa Rural Selmo, midden tussen de koeien maar toch met heerlijke stranden en maar liefst drie mooie steden in de buurt: Oviedo, Avilés en Gijón. Eigenlijk zijn dit soort B&B’s geheimtips die we liever voor onszelf houden. Toch delen we ze graag met onze lezers en we mogen zelfs drie nachten weggeven in dit kleine paradijsje.

Roadtrip langs de costa’s: maak 5 x kans op een verblijf

Overal in Spanje heb je B&B’s en andere accommodaties van Vlamingen en Nederlanders maar vooral aan de costa’s. Ideaal voor als je goede tips wilt, niet alleen voor je vakantie maar misschien ook omdat je zelf in Spanje wilt gaan wonen. De eigenaren van 5 accommodaties die liggen aan de costa’s van de regio’s Valencia en Andalusië vertellen over hun droomplek, geven tips en verloten ieder drie nachten onder de abonnees van ESPANJE!.

Tips voor 24 uur in Tossa de Mar aan de Costa Brava

Tossa de Mar is zo’n plek waar we steeds willen terugkeren. Net als de kunstenaars die er in de jaren dertig van de vorige eeuw neerstreken raakten we er betoverd door het licht, de opkomende zon boven de golven, de maan boven de nachtelijke zee. Maar we werden ook blij van de tossenses, die werken in de boetiekjes, restaurants en hotels. Het zijn vaak familiebedrijven in eeuwenoude huizen waar ze zelf opgroeiden. Ze hebben gezien hoe het massatoerisme hun dorp overspoelde. Gelukkig zijn er nog momenten dat het er rustig is en daar kunnen zij maar ook wij van genieten. In deze editie geven we tips voor 24 uur in Tossa. Van stranden, lekker eten, shoppen en varen tot wandelen en slapen.

De mysterieuze meren van Ruidera

ESPANJE-eindredacteur Tanja Timmerman beleefde samen met hond Fieke in haar camper avonturen aan de meren van Ruidera, volgens Don Quichot en Sancho Panza een plek vol magie. Het merengebied ligt als een groene en blauwe oase in La Mancha. In de zomer vieren de Madrilenen er vakantie, maar in het voor- en najaar is het er rustig en kun je er eindeloos wandelen.

Op bezoek bij de makers van sherryazijn en sherryvaten

Aafke Jochems reist voor ESPANJE! door heel Spanje op zoek naar bijzondere producten. Of het nu kikkererwten zijn of saffraan of amandelen… Aafke stapt op de boeren af en portretteert ze met haar camera en haar pen. Deze keer was ze in Jerez de la Frontera. Niet om sherry te drinken, maar om te zien hoe sherryazijn wordt gemaakt en hoe de wijnvaten met de hand worden gemaakt. Het levert een prachtige reportage op.

Ontdek de Camino Sanabrés langs thermen en wijngaarden

Huib Afman heeft zich voorgenomen om alle caminos die er zijn te lopen en hij is al aardig op weg. Dit keer liep hij de Camino Sanabrés door Castilië-León en Galicië. In Ourense kwam hij helemaal tot rust in de warme thermen die daar overal te vinden zijn. Ideaal voor ieder jaargetijde want het water is altijd lekker warm.

Isabella en Ferdinand: Hufters of heiligen?