De Mexicaanse film La Cocina is een sociaal-realistisch drama geregisseerd door Alonso Ruizpalacios. De regisseur was op 1 december in Amsterdam bij de première van zijn film. Wij spraken hem over de totstandkoming en het Mexicaanse Spaans dat erin wordt gesproken, zoals de woorden chingada en mojado, waar een wereld van frustratie en onderdrukking achter schuilgaat.
La Cocina speelt zich af in de chaotische keuken van een druk restaurant op Times Square, waar het veelal illegale keukenpersoneel droomt van een beter leven. Wanneer geld uit de kassa verdwijnt, leidt dit tot spanningen tussen Pedro, een jonge Mexicaanse kok (gespeeld door Raúl Briones), en Julia, een Amerikaanse serveerster (gespeeld door Rooney Mara). Zij is zijn ‘amor de mi visa’, zoals HR-manager Luis het noemt. Julia blijkt zwanger van Pedro maar wil een abortus. Pedro ziet al zijn hoop vervliegen. Het klassieke verhaal van de onmogelijke liefde vermengt Ruizpalacios met het rauwe realisme van illegalen die hun hoofd boven water moeten zien te houden in een steeds harder wordende maatschappij. De film is helemaal in zwartwit gefilmd, op twee fragmenten na. Vooral het einde is indrukwekkend. De eigenaar van het restaurant, lang en intimiderend, stelt Pedro de simpele vraag: ‘Wat willen jullie mensen?’ Dit doet denken aan een scène eerder waarin Pedro andere koks vraag wat hun droom is. Geleidelijk aan wordt Pedro’s gezicht groen, een weerkaatsing van het knipperende lichtje van de bonnetjesautomaat. Pedro ziet nog steeds kleur in een wereld die zo grauw en uitzichtloos is. Hij weet wat hij wil: een leven vol kleur, gevoel en respect.
De film is gebaseerd op het toneelstuk The Kitchen van Arnold Wesker uit 1957. Je hebt de Londense setting naar New York gehaald. Waarom?
‘Omdat ik zo ook het verhaal kan vertellen over Mexico, over wat het betekent om Mexicaan te zijn. Maar ik heb het niet naar nu gehaald. Pedro moet met zijn familie bellen via een ouderwetse telefoon. Zo deed ik dat ook toen ik in Londen studeerde en daar in de keuken van een restaurant werkte. Hoewel ik mezelf nooit zal vergelijken met een man als Pedro, die geen verblijfsvergunning heeft en alles probeert om een beter leven te krijgen in de VS. Ik kom uit een middenstandsgezin en was in zekere zin een bevoorrechte migrant. Ik studeerde. Ik had een doel en deed alles legaal. Veel Mexicanen die in de Verenigde Staten werken, de grote meerderheid, leven in zeer precaire omstandigheden. Dus ja, er is een groot verschil. Maar ik heb wel meegemaakt wat is om te leven buiten je land. Over wat zelfopgelegde ballingschap is, over wat het betekent om ver van huis te zijn, om niet begrepen te worden, over de culturele en sociale obstakels waarmee alle migranten worden geconfronteerd.’
Wat was het dan? Wat voelde je? Wat maakte je daar mee?
‘Ik denk veel eenzaamheid. Migreren is een van de meest eenzame ervaringen die er zijn: isolatie, de onmogelijkheid om jezelf goed uit te drukken of te vertalen.’
Omdat je de taal niet goed kende?
‘Nee, ik sprak goed Engels. Dat had ik onder de knie, maar toch zijn er dingen die heel moeilijk te vertalen zijn.’
In de Verenigde Staten is het erger, zeg je.
‘Ik denk van wel. Helemaal nu Trump terug is. Er is veel wrok en wantrouwen jegens migranten, vooral jegens mensen die uit het zuiden komen, uit Mexico en de rest van Latijns-Amerika.’
En wat voel je dan als Mexicaan?
‘Een diepe wanhoop. Het voelt oneerlijk. Het eerste wat ik voel, is verdriet, vanwege het gebrek aan begrip en bewustzijn dat er in de Verenigde Staten is, onder de gewone mensen. Het gebrek aan kennis. En ik denk dat hetzelfde ook in Europa bestaat.’
Waarom besloot je deze film te maken?
‘Toen ik in Londen in de keuken werkte zag ik meteen een choreografie in hoe er in zo’n keuken wordt gewerkt. Overal in de wereld zijn keukens van beroemde restaurants een melting pot met mensen uit allerlei culturen. Dat vond ik fascinerend. De mensen zijn hard voor elkaar, maar ze zijn ook elkaars vrienden. Niet voor lang maar voor het moment.’
De film is moeilijk te vertalen. Een sleutelscène is wanneer Pedro door het lint gaat, als hij het heeft over de mojados. In Nederland hebben we daar geen woord voor, het is vertaald als wetbacks.
‘Bij het schrijven van het script heb ik er geen moment over nagedacht of het goed te vertalen zou zijn in andere talen. Ik deed wat ik voelde. Mojado is net als wetback een woord vol minachting voor de illegale Mexicanen die de Rio Grande overzwemmen om in de VS te komen om daar onder erbarmelijke omstandigheden als illegalen aan het werk te gaan.’
De film gaat over de bewondering van Pedro voor Julia, een soort allegorie voor de bewondering van Mexicanen voor de VS. Waar komt dat vandaan?
‘Ik ben opgegroeid in de tijd dat het Vrijhandelsverdrag (Nafta) werd gesloten met de VS. Mexico werd toen overspoeld met Amerikaanse producten. De bewondering was groot, maar later kregen we het besef dat we onze eigen Mexicaanse cultuur daarmee tekortdeden. Maar toch blijven Mexicanen naar het noorden trekken. Ook al worden ze behandeld als slaven. Ze kunnen daar immers meer verdienen dan in eigen land.’
Lees ook: Nieuw Spaans op Netflix
In La Cocina wordt heel veel de term chingada en chingar gebruikt. Dat is helemaal een onvertaalbaar begrip.
‘Ja inderdaad, dat is een heel Mexicaans woord. Ik heb het opzettelijk gebruikt omdat het zo veelzeggend is. De Mexicaanse Nobelprijswinnaar Octavio Paz legt in zijn essay El Laberinto de la Soledad uit dat het woord chingar een complex, veelgelaagd begrip is dat macht, geweld en seksuele agressie omvat. Het onderscheidt winnaars van verliezers, chingar betekent iemand domineren of onderdrukken. Octavio Paz koppelt het begrip chingar aan La Malinche, de inheemse vrouw die werd gezien als een verrader omdat ze Cortés hielp bij de verovering van Mexico. Ze wordt vaak gezien als de eerste chingada, een slachtoffer van overheersing. Haar beheersing van zowel de inheemse talen Nahuatl en Maya en kennis van de inheemse politiek maakten haar onmisbaar in de onderhandelingen en militaire strategieën van Cortés, wat uiteindelijk bijdroeg aan de overgave van Moctezuma en de ineenstorting van het Azteekse rijk.’
Daar verwijst Pedro ook naar als hij zegt: ‘er is niets zo Mexicaans als het zich vernederen voor een witte. Vraag het maar aan Moctezuma.’
‘Inderdaad!’
En Luis zegt: ‘vijand zijn van een gringo is makkelijk. Maar zijn vriend zijn is verdomd moeilijk’
‘Het is moeilijk om samen te leven, al honderden jaren. Je moet niet vergeten dat een derde van de mensen in het zuiden van de VS van Mexicaanse origine is. Bovendien was zo’n 20 procent van het Amerikaanse grondgebied vroeger van Mexico. Mexico verloor ongeveer de helft van zijn grondgebied aan de Verenigde Staten na de Mexicaans-Amerikaanse Oorlog in de eerste helft van de 19e eeuw waaronder Californië, New Mexico en Texas. Het blijft pijnlijk hoe we als Mexicanen behandeld worden. En nu Trump weer aan de macht komt, houd ik mijn hart vast.’
La Cocina is vanaf 5 december te zien in verschillende bioscopen. Check de Filmladder voor een plek bij jou in de buurt.
KLIK HIER VOOR DE NIEUWSBRIEF VAN ESPANJE!
