Spannender dan alle boeken van Agatha Christie en alle films over James Bond bij elkaar. Dat is de DNA-speurtocht die Spaanse wetenschappers al twintig jaar in de ban houdt. Wie was Christoffel Columbus? Of beter gezegd, wie was Cristóbal Colón? Was hij joods, Galicisch, een prins, een dubbelspion? Of alle vier misschien? De uitkomst van het onderzoek naar zijn DNA werd op 12 oktober 2024 gepresenteerd door de Spaanse TVE in de documentaire Colón ADN, su verdadero origen.
Volgens de makers zetten hun ontdekkingen 500 jaar geschiedschrijving op zijn kop. Wij bekeken de uitzending en waren teleurgesteld over het resultaat: De conclusie is dat Columbus vermoedelijk joodse roots had en uit het westen van de Middellandse Zee kwam. Maar dat wisten we al veel langer. In editie1 2023 van ESPANJE! die je hier kunt bestellen schreven we er een uitgebreid artikel over, waarbij we ook inzoomden op de schoonfamilie van de zeevaarder, die helaas onderbelicht blijft, ook in dit onderzoek.
Onderzoek van de Universiteit van Granada
Er zijn steeds meer aanwijzingen dat Christoffel Columbus en Cristóbal Colón, zoals hij in Spanje wordt genoemd een dubbelleven heeft geleid. Ook zou hij wellicht niet afkomstig zijn uit Genua in Italië maar uit Spanje of Portugal. De Spaanse wetenschapper José Antonio Lorente van de Universiteit van Granada liet de stoffelijke resten vas Columbus, diens broer Diego en zijn zoon Fernando opgraven. Als uit DNA-analyse blijkt dat Diego zijn broer niet is, maar een verre neef, besluit hij van 25 bestaande theorieën over de afkomst van Columbus, acht te onderzoeken. Overal in Spanje worden beenderen opgegraven. Aan de documentaire doet ook Cristóbal Colón mee, de Spaanse zakenman en wettelijke erfgenaam van Columbus en al diens titels. In een spannende thriller doen alle verdedigers van bizarre theorieën over de afkomst van Columbus hun verhaal. In spanning wachten ze het DNA-onderzoek af. Maar de resultaten van ruim 20 jaar onderzoek blijken teleurstellend. Er is geen match. Wel komen de onderzoekers erachter dat de beenderen in de kathedraal van Sevilla inderdaad van Columbus zijn. Maar het is zo weinig dat niet is uit te sluiten dat er ook nog een deel van de stoffelijke resten in de Dominicaanse Republiek liggen zoals altijd wordt beweerd. De slotconclusie luidt dat Columbus vermoedelijk van joodse afkomst is en vermoedelijk in de regio Valencia is geboren. Het is een nogal teleurstellende conclusie. Uit onderzoek blijkt namelijk dan zo’n 20 procent van de huidige Spanjaarden joodse voorouders heeft. Zelfs de Spaans koning Ferdinand die Columbus op reis stuurde zou joodse voorouders hebben.
Krankzinnige theorieën
ESPANJE!-hoofdredacteur Marjan Terpstra las in 2022 de scheepsdagboeken van Columbus, het spannende en onthullende boek Zeilen der hoop De geheime missie van Christoffel Columbus van Simon Wiesenthal, De gezonken verzameling van Ferdinand Columbus. De wonderbaarlijke reizen van vader en zoon Columbus en hun avontuurlijke zoektocht naar kennis van Edward Wilson-Lee en diverse nieuwe Spaanse publicaties over de ontdekkingsreiziger. Ook ontdekte ze dat er overal in Spanje musea zijn in vermeende geboortehuizen van de avonturier. De ene theorie over zijn afkomst bleek nog krankzinniger dan de andere. Maar het DNA-onderzoek toont aan de wetenschappers ze wel zeer serieus namen. Wie was hij? Een prins, een dubbelspion, de voormalige aartsrivaal van Isabel en Fernando? En welke rol speelde zijn Portugese schoonfamilie, die bestond uit andere grote ontdekkingsreizigers? Was hij wel de ontdekker van Amerika? Op basis van alle geraadpleegde bronnen vermoeden we van niet. Hoe dat precies zit lees je in editie1 2023 van ESPANJE! die je hier kunt bestellen.
Het officiële verhaal
Hoe het officieel in de geschiedschrijving staat is dat Columbus in 1451 werd geboren in Genua als zoon van het weversechtpaar Colombo. Hij ging op jonge leeftijd varen en kwam na een schipbreuk in Portugal terecht. Daar ontmoette hij zijn vrouw Filipa Moniz Perestrelo, met wie hij een zoon kreeg, Diego. Filipa stierf al snel na de geboorte, waarna Columbus op pad ging met zijn zoon. Hij vroeg de Portugese koning of die een reis wilde sponsoren om een kortere weg naar India te vinden. De Portugese koning weigerde en daarna probeerde Columbus het in 1485 in Spanje. Maar de Katholieke Koningen hadden wel wat anders aan hun hoofd: de verovering van Granada. Ze hielden hem jarenlang aan het lijntje. Intussen kreeg hij zijn buitenechtelijke zoon Fernando. Nadat de moslims zich begin 1492 hadden overgegeven had Isabel ineens wél oren naar zijn verhaal. Ze wilde zelfs haar juwelen verkopen om de reis te bekostigen. Dat was niet nodig omdat de minister van financiën van de koningen, Luis de Santángel, een warm pleitbezorger van Columbus en telg uit een familie van bekeerde joden, persoonlijk zijn portemonnee trok. Zo vertrok Columbus op 3 augustus 1492 met drie karvelen vanuit Palos. Dat was precies één dag nadat de Katholieke Koningen alle joden het land uit hadden gezet. Was dat ook de reden dat ze allemaal al op 2 augustus aan boord moesten zijn? Heel toevallig was het 9 av of Tisja Beav, de rouwdag van het jodendom en de datum op de joodse kalender waarop de tempel in Jeruzalem twee keer was verwoest.
‘Ik kom uit het niets’
De vraag of Columbus misschien joods was houdt wetenschappers al jaren bezig. Wilde hij daarom zo graag andere landen ontdekken, omdat het net zich steeds nauwer om de Europese joden sloot? In voorgaande eeuwen werden ze o.a. Frankrijk, Engeland, Hongarije, Oostenrijk en Beieren uitgezet. Spanje was altijd een redelijk veilige plek geweest. Bekeerde joden hadden hoge posten in de Spaanse kerk en aan het Spaanse hof. Maar nu moest iedere jood die zich niet had bekeerd het land uit en werden ook bekeerde joden op de brandstapel gezet als het vermoeden rees dat ze in het geheim nog de joodse godsdienst beleden. Je kon je joodse roots dan ook maar beter geheimhouden. ‘Yo vengo de la nada,’ ik kom nergens vandaan, zou Columbus meerdere malen hebben gezegd. Volgens sommige wetenschappers een aanwijzing dat hij joods was. Het meest uitgebreide onderzoek naar zijn joodse roots is in 1972 gedaan door Simon Wiesenthal. Hij schreef er een spannend en onthullend boek over: Zeilen der hoop. De geheime missie van Christoffel Columbus. Columbus leek zichzelf in ieder geval als een soort nieuwe Mozes of Messias te zien. Dat idee rijst op uit het Boek der Profetieën dat hij schreef aan het eind van zijn leven, maar ook uit zijn scheepsdagboeken. Op 22 en 23 september 1492 beklaagt hij zich over de muitende bemanning die er de pee over in heeft dat het windstil is. Maar dan steekt er plotseling een orkaan op en schrijft Columbus: ‘Het was een teken dat niet meer was gegeven sinds de joden uit Egypte waren getrokken en in opstand kwamen tegen Mozes, die hen uit de slavernij had bevrijd.’ Het messiasidee werd ook uitgedragen door zijn jongste zoon Fernando, die met de biografie van zijn vader diens profetenstatus onderstreepte. De laatste woorden op zijn sterfbed waren volgens Fernando: ‘Vader, in uw handen beveel ik mijn geest,’ precies dezelfde woorden als Jezus uitsprak aan het kruis. Mocht hij, zoals nu wordt vermoed, een identiteitswisseling hebben ondergaan dan heeft hij zijn naam Cristobál Colón of Colombo ook zeker met zorg gekozen. Cristobál betekent namelijk letterlijk ‘hij die Christus draagt’. En Colombo betekent ‘duif’, het symbool van de Heilige Geest. Ook gaf de duif met een olijftak in zijn snavel Noach het teken dat hij vruchtbaar land had gevonden. Om over de naam Colón nog maar te zwijgen.
Zwijgen als het graf
Fernando verklaarde na de dood van zijn vader in Italië gezocht te hebben naar familieleden maar niemand te hebben gevonden. Ook tijdens hun schipbreuk in 1502, waardoor ze een jaar samen op Jamaica verbleven, zweeg zijn vader als het graf over zijn vroege jeugd of zijn familie. Zowel de beroemde maar omstreden chroniqueur Bartolomé de las Casas als Fernando houdt vast aan het verhaal dat Columbus de zoon van een Genuese wolwever was die bij een schipbreuk in Portugal terechtkwam. Lorente onderzocht voor de documentaire het DNA van mensen met de naam Colombo uit Ligurië. Er was geen enkele match. Zelfs onderling niet. Volgens Lorente komt dat doordat de naam Colombo vroeger werd gegeven aan vondelingen. Maar als Columbus de zoon was van een eenvoudig gezin uit Genua, hoe kwam hij dan aan zijn cartografische en nautische kennis en hoe kon het dat hij uitstekend Spaans, Latijn en Portugees sprak en regelmatig joodse terminologie en jaartallen gebruikte in zijn aantekeningen? Wilde hij verhullen dat hij van gegoede joden afstamde? Of had Columbus iets heel anders te verbergen? Was hij misschien een spion of zelfs een dubbelspion? Volgens de Portugese kroniekschrijver Garcia de Resende (1470-1536) had de Portugese koning destijds een groot spionnennetwerk aan het Spaanse hof met een razendsnelle bodedienst naar Lissabon. Het zou zo maar kunnen dat Columbus én zijn zonen daar deel van uitmaakten.
Interessante schoonfamilie
Hoewel de afstamming van Columbus ook na dit grootschalige DNA-onderzoek nog steeds in nevelen is gehuld, weten we wel meer over zijn schoonfamilie. Gek genoeg blijft dit vaak onderbelicht. Want waar zijn wieg ook heeft gestaan, cruciaal in zijn leven waren Filipa en Isabel Moniz, zijn vrouw en zijn schoonmoeder. Een van de redenen waarom men denkt dat hij niet van lage komaf kon zijn is omdat deze familie zeer hoog in de Portugese boom zat. Filipa was comendadora de Santiago, het vrouwelijke equivalent van een ridder van de befaamde orde van Sint-Jacob. Zijn schoonvader Bartolomeu Perestrelo (1395-1457) was een Portugese ontdekkingsreiziger en gouverneur van het pas ontdekte eiland Porto Santo midden in de Atlantische Oceaan. Perestrelo was een verwoed verzamelaar van scheepskaarten en -tabellen, logboeken en nautische instrumenten. Zijn bibliotheek op Porto Santo zou tot de grootste van Portugal hebben behoord. Isabel Moniz werd in 1450 zijn vierde vrouw en via een eerder huwelijk was hij familie van koning João II. Helaas overleed hij toen Filipa nog een kind was. Isabel verliet Porto Santo maar hield de sleutel van de bibliotheek. Ze trad toe tot het klooster van de Orde van Santiago, waar ook haar dochters Filipa en Violenta opgroeiden. Volgens de officiële versie ontmoette Columbus zijn vrouw in dat klooster. Of kende hij haar al uit een eerder leven? Samen met schoonmoeder Doña Isabel verhuisde het bruidspaar naar Porto Santo, waar Columbus naar hartenlust kon grasduinen in de bibliotheek van zijn schoonvader en informatie vond die onbekend was in Spanje. Ook ging hij op bezoek bij schoonzus Izeu Perestrelo de Mendonça en haar man Pedro Correia da Cunha, de gouverneur van het eiland Graciosa op de Azoren, en João Vaz Corte-Real, de gouverneur van twee andere eilanden op de Azoren. Deze zou in 1474 Terra Nova do Bacalhau hebben ontdekt, het latere New Foundland. Als dat inderdaad zo is, betekent dat dus dat Columbus niet de ontdekker van Amerika was. Hij onthult dat eigenlijk ook gewoon in zijn eigen scheepsjournaal.
Was Columbus een dubbelspion?
Columbus was dus omringd door Portugese zeevaarders en ontdekkingsreizigers die vanuit de net gekoloniseerde Azoren midden in de Atlantische Oceaan een springplank hadden naar de Nieuwe Wereld. Op familiebijeenkomsten werd steevast gespeculeerd over nieuwe ontdekkingen in de Atlantische Oceaan en voor de Afrikaanse kusten. Zo rijpten de plannen voor zijn ontdekkingsreizen, die hij rond 1483 voorlegde aan de Portugese koning. Deze had echter geen belangstelling, waarna Columbus zijn heil zocht in Spanje. Althans, volgens de officiële versie. Hij moest jaren leuren, maar na tussenkomst van vele (vaak bekeerde joodse) vrienden op hoge posten kreeg hij het voor elkaar. Hij mocht op pad met de toezegging dat hij (en zijn nakomelingen ‘van geslacht op geslacht zonder einde’) benoemd zou worden tot admiraal van de zee, eilanden en landen die hij ontdekte en onderkoning van alle ontdekte eilanden. Columbus legde ook vast dat hij 10% van de opbrengst van zijn ontdekkingen zou krijgen. Zijn zonen Diego en Fernando werden pages aan het hof van kroonprins Juan. Een prachtige deal voor een weverszoon uit Genua. Waren ze echt zo onder de indruk van Columbus’ verhaal? Of was er iets anders gaande? Was hij misschien een spion van de Portugezen die de Spanjaarden moest verleiden om naar het Westen te gaan zodat Portugal de zeewegen naar het Zuiden kon claimen? Hetgeen in 1494 al zou gebeuren in het Verdrag van Tordesillas. De spionnentheorie wordt ondersteund door de bijzondere terugweg die Columbus aflegde na zijn eerste reis. Terwijl het andere schip direct naar Spanje voer, deed Columbus eerst de Azoren en Portugal aan. Hij bracht zelfs een aantal dagen door met de Portugese koning en bezocht de Portugese koningin voor hij naar Spanje zeilde. Ook informeerde hij Luis de Santángel eerder over zijn ontdekkingen dan de Spaanse vorsten, die hij pas twee maanden nadat hij in de Azoren was aangekomen opzocht in Barcelona. Er blijven al met al heel veel losse eindjes over. We zijn dan ook benieuwd naar de uitkomst van het wetenschappelijke onderzoek van de Universiteit van Granada dat eind 2024 word verwacht.
Speuren naar Columbus
Er zijn diverse plekken in Spanje waar je sporen van Columbus kunt vinden. Ook kun je naar musea die beweren dat Columbus daar is geboren. We hebben een paar plekken op een rij gezet.
Palos en la Rábida
Op een kwartiertje rijden van de stad Huelva ligt het Monasterio de La Rábida, het klooster waar Columbus aanklopte nadat hij in Portugal bot had gevangen. De franciscaan Fray Antonio de Marchena geloofde in zijn plannen en steunde hem. In het water bij het klooster liggen replica’s op ware grootte van de drie karvelen: Niña, Pinta en Santa María. In het klooster van La Rábida wordt de geschiedenis van de reis van Columbus minutieus uit de doeken gedaan. Met fresco’s, schilderijen, replica’s van de schepen, documenten, aarde en vlaggen van alle landen die door de Spanjaarden werden veroverd en een audiotour die ook in het Engels beschikbaar is. In het nabijgelegen dorpje Palos kun je het huis bezoeken van de gebroeders Pinzón, de andere twee kapiteins tijdens de eerste reis.
Graftombe en bibliotheek in Sevilla
In Sevilla vind je in de kathedraal de indrukwekkende graftombe van Columbus. Naast de kathedraal is de Biblioteca Colombina, die meer dan 12.000 boeken omvat van Fernando, de buitenechtelijke zoon van Columbus. Hij kocht tijdens zijn reizen met Karel V door Europa duizenden boeken. Hij verbleef lange tijd in Vlaanderen, waar hij in 1520 in Leuven Erasmus ontmoette. Uit catalogi blijkt dat hij ten tijde van de kroning van Karel V in Aken ook veel lutherse werken kocht. Maar die zijn allemaal verdwenen. In de kasten met glazen deuren staan rijen met boeken en in het midden glazen vitrines met boeken die van zijn vader zelf zijn geweest, zoals het opmerkelijke Boek der Profetieën. De bibliotheek omvat echter maar een beperkt deel van het familiearchief. Het grootste deel kwam in handen van Diego Columbus en zijn weduwe María de Toledo nam het in 1544 mee naar Santo Domingo toen zij daar onderkoningin werd. Bisschop Bartolomé de las Casas gebruikte het om een biografie over Columbus te schrijven. Later kwam het in het bezit van haar familie, de hertogen van Alva.
Casa Museo Colón Valladolid
Columbus blies zijn laatste adem uit in Valladolid. Die stad heeft in 1965 een kopie gebouwd van het paleis van de onderkoning op Santo Domingo, waarin Diego Columbus (de zoon van Columbus) woonde. Er is een interactieve tentoonstelling verdeeld over vier verdiepingen waarin met documenten, foto’s, panelen en video’s onder meer wordt verteld over de vier reizen die Columbus maakte en over zijn onderhandelingen met het koningspaar. In editie 4 2024 van ESPANJE! lees je meer over Valladolid. Je kunt deze editie hier bestellen.
Het kasteel van Simancas
In dit kasteel bij Valladolid bevinden zich onder andere de originele kasboeken van Luis de Santángel, waaruit blijkt dat hij de reis van Columbus gefinancierd heeft. Hier deed de Amerikaanse wetenschapper Alice Bache Gould 42 jaar lang onderzoek naar de bemanning van de schepen van Columbus. Ze ontdekte onder meer dat de tolk, de scheepsarts en de chirurgijn joods waren. Aangezien Columbus een tolk meenam die Hebreeuws sprak zeggen sommige historici dat hij vermoedde dat hij wellicht afstammelingen van verdwenen joodse stammen zou kunnen vinden. Ook constateerde Bache Gould wonderbaarlijk genoeg dat er niet één priester aan boord was. Bache Gould stierf in 1953 voor de poort van het kasteel.
KLIK HIER VOOR DE NIEUWSBRIEF VAN ESPANJE!
.
