Veel vorsten die een grote rol speelden in Europa hadden via moederszijde Spaanse wortels. Denk maar aan Karel V, zoon van Johanna en kleinzoon van Isabella van Castilië. Maar nog veel opvallender is dat veel vrouwen en vorstinnen uit Spanje een hoofdrol speelden in de Spaanse en Europese geschiedenis. Zij stonden letterlijk en figuurlijk aan de wieg van het huidige Europa. De Vlaamse historicus Edward de Maesschalck schrijft in ESPANJE! een prachtige serie over de Spaanse geschiedenis. Hieronder het begin van het artikel dat hij schreef over de invloed van Spaanse vrouwen op de loop van de Europese geschiedenis.
In de middeleeuwen hadden vrouwen in Europa meer invloed dan in de periode na 1500. Dat wordt telkens weer aangetoond in tal van studies, te beginnen met het beroemde werk van Régine Pernoud over de situatie van de vrouw in de middeleeuwen (La femme au temps des cathédrales, 1980). Ook in Spanje hebben vrouwen in het verre verleden een toonaangevende rol gespeeld. De vondsten van prachtige vrouwenbustes uit de Iberische cultuur van voor onze jaarrekening, zoals de Dame van Elche of de Dame van Baza, wijzen al in die richting. Vermoedelijk werden ze vereerd als godinnen. Het is dan ook geen wonder dat de Mariaverering in Spanje een hoogtij beleefde en dat vrouwen geregeld een sleutelrol hebben gespeeld in de Spaanse geschiedenis.
Onbevreesde slavinnen en koninginnen
Isidoro Lozano (1826-95), “La reina Isabel la Católica, presidiendo la educación de sus hijos”, 1864, Museo del Prado, Madrid Koningin Isabel met haar dochters die later koninginnen werden in Engeland, Portugal en Spanje.
Uit de Spaanse middeleeuwen stammen heel wat verhalen over de rol van vrouwen bij historische gebeurtenissen. Door huwelijkspolitiek of door inzet van hun gewilde blonde haren en blauwe ogen in gevangenschap of slavernij slaagden vasconas, edelvrouwen en prinsessen uit het noorden van Spanje, er keer op keer in om de emirs en kaliefen van Córdoba en hun entourage te verleiden. Dat smeedde ook een band tussen de moslimkoninkrijken en de christelijke koninkrijken van het Iberisch Schierland. Zo huwde prinses Oneca van Pamplona (geb. na 890) eerst met emir Abdalá I van Córdoba, daarna met graaf Aznar Sánchez van Larraún en werd aldus de grootmoeder van de blauwogige machtige emir en kalief Abd al-Rahman III en tevens van koning Sancho Garcés I van Pamplona. Gevolg van de populariteit van de Noord-Spaanse edelvrouwen was dat er bij de kaliefen uiteindelijk meer Europees dan Arabisch bloed door de aderen stroomde.
Opvallend was ook de rol van Lubna van Córdoba, een Spaanse slavin die het bracht tot secretaris van de kalief. Zij richtte de bibliotheek van Córdoba op, met meer dan 500.000 boeken de indrukwekkendste bibliotheek die er in die tijd bestond. Legendarisch is ook Doña Urraca (1079-1126), bijgenaamd la Temeraria, de onbevreesde, een verre overgrootmoeder van koningin Isabella en koningin Johanna. Urraca was koningin van Castilië en Léon van 1109 tot aan haar dood. Nadat haar man en haar broer waren
De wraak van de sultana
Bij de verovering van Granada, het laatste bolwerk van de islamieten in Spanje, speelde een vrouw achter de schermen eveneens de hoofdrol: Aixa la Honesta, alias Fátima, dochter en vrouw van een sultan en tevens moeder van Boabdil el Chico, de laatste Nasridenvorst van Granada. Nadat haar man haar had ingeruild voor een christelijke slavin met wie hij twee kinderen kreeg, vreesde Aixa dat haar eigen zoon de troon zou verliezen. Ze organiseerde een paleisrevolutie, verjoeg haar man en installeerde Boabdil in 1482 op de troon. Maar niet voor lang, want in 1492 namen Isabella en Fernando, de katholieke koningen, het laatste moslimbolwerk van Spanje in. Toen ze de stad verlieten en ze zag dat Boabdil moest huilen, sprak Aixa de legendarische woorden: ‘Waarom huil je als een vrouw om wat je als man niet hebt weten te verdedigen?’ Aan vrouwen die hun nek uitsteken ontbreekt het sowieso niet in de Spaanse geschiedenis. De Azteekse Malinche (1500-1529) was als vrouw, tolk en adviseur van de Spaanse conquistador Hernán Cortés een onmisbare schakel bij de verovering van het Aztekenrijk. En ook Theresia van Ávila (1515-1582), een van de beroemdste katholieke mystici, was actief in de eeuw van Isabella en haar kinderen. Zij wordt in Spanje nog steeds als heilige vereerd.
Verder lezen
Het hele artikel lees je in editie 4 2021 van ESPANJE! die je hier kunt bestellen.
Ook interessant Isabel en Ferdinand. Hufters of Heiligen?
En verder: Was Johanna de Waanzinnige echt gek?
Edward de Maesschalck schreef een prachtig boek over de relatie tussen Spanje en Nederland en België: Oranje tegen Spanje. Je kunt het hier bestellen.
In editie 1 en 2 2022 schrijft Edward de Maesschalck over Karel de V, de Spaanse Brabander, die koning van Spanje werd. Hij steunde daarbij sterk op de vrouwen in zijn leven: zijn tantes, zijn zussen en zijn dochters. Neem hier een abonnement op ESPANJE! om de hele serie te kunnen lezen.
