De weg naar Granada en Sevilla weten we inmiddels wel te vinden, maar Andalusië kent nog zo’n pareltje: Córdoba. Niet voor niets noemt de New York Times deze stad voor 2021 als een van de beste 52 reisbestemmingen ter wereld. Ook hier kun je genieten van de mix van de Moorse, christelijke en Joodse cultuur met als hoogtepunt de prachtige Mezquita. Ga bij voorkeur in mei, tijdens het oer-Spaanse patiofestival.

Om iets van hedendaags Córdoba te begrijpen is een duik in het rijke verleden onvermijdelijk. Al in de Griekse tijd werd deze plek bewoond. Later volgden de Carthagers en in 206 v.Chr. viel de stad in Romeinse handen. De Romeinen doopten de nederzetting Corduba, die het zelfs tot hoofdstad van het rijk Hispania Baetica wist te schoppen. Na de val van het Romeinse Rijk ging Córdoba kortstondig over in Byzantijnse handen, om vervolgens Visigotisch te worden. Nadat in 711 de Moren Zuid-Spanje waren binnengetrokken, werd ook Córdoba ingenomen door de Arabieren. De belangrijkste fase van de geschiedenis van de stad brak aan.

Cultuurcentrum van Europa

Precies tien eeuwen geleden was Córdoba niet alleen de hoofdstad van Moors Spanje, maar met een bevolkingsaantal van ongeveer 500.000 – tegenwoordig wonen er 325.000 mensen – was het tevens Europa’s grootste culturele en intellectuele centrum. Uit die tijd dateert het complex Medina Azahara even buiten Córdoba.

Een bezoek aan de ruïnes van deze vroegere Arabische paleisstad en het bijbehorende museum geeft een goede indruk van de omvang die de stad moet hebben gehad. Na de val van het kalifaat in 1031 raakte Córdoba in verval. Inhalige plunderaars uit de wijde omgeving haalden de stad leeg, zonder de monumentale bouwwerken, inclusief Medina Azahara, te sparen. In 1236 kwam Córdoba met de verovering van Ferdinand III in christelijke handen. De Moren, die een paar eeuwen op goede voet hadden samengeleefd met de Joden en christenen in de stad, werden verbannen. Overal werden kerken uit de grond gestampt. In de beginperiode wisten de Joden hun invloed te behouden. De synagoge dateert uit deze tijd. Pas aan het einde van de veertiende eeuw werden ze verplicht zich te bekeren. Nog een eeuw later, in 1492, werden ze door het katholieke koningspaar Ferdinand II van Aragón en Isabella van Castilië verdreven.

Magnifieke Mezquita

Tot zover de geschiedenis. Op naar het moderne Córdoba, dat overigens nog altijd wordt gekenmerkt door het verleden. Wie door het historische centrum met zijn kronkelende klinkerstraatjes slentert, waant zich in vervlogen tijden. De historische binnenstad, een van de grootste in heel Europa, werd in 1994 door UNESCO tot werelderfgoed uitgeroepen. Tien jaar eerder was die eer al ten deel gevallen aan de beroemdste bezienswaardigheid van Córdoba, de Mezquita. De magnifieke Mezquita-kathedraal is het belangrijkste islamitische monument (mezquita is Spaans voor ‘moskee’) in de westerse wereld. Met de bouw ervan werd in 785 begonnen. De moskee kwam te staan op de plek waar voorheen een Visigotische basiliek prijkte, die op haar beurt weer op de resten van een Romeinse tempel had gestaan. Gedurende de volgende twee eeuwen werd het religieuze bouwwerk flink uitgebreid, waardoor goed zichtbaar
is hoe de kalifale kunst zich in die tijd ontwikkelde. Na de reconquista kreeg de Mezquita een nieuwe bestemming: kathedraal van het bisdom Córdoba. Het resultaat is een kerkgebouw met gotische, renaissancistische en barokke elementen te midden van een woud van meer dan achthonderd zuilen waarop rood- met geelgekleurde hoefijzervormige bogen steunen.

Betoverend palmenbos

Zorg er bij een bezoek aan de Mezquita voor dat je de tijd hebt. Dwaal door het bogenbos – door velen gedoopt tot ‘palmenbos’ – en laat je verrassen door de vloeren, de zuilen, de poorten en de uitbundige kapellen aan de zijkant. De stilte en het lichtspel zijn betoverend. Wie niets moet hebben van spiritualiteit zou hier zomaar van gedachten kunnen veranderen. En dan ineens is daar die imposante kathedraal. Nog hoger, veel lichter. Totaal anders. Maar misplaatst, vinden sommigen, onder wie Cees Nooteboom, die in 1962 zo prachtig schreef: ‘Alleen het hart van het bos is bedorven: daar zijn de bomen gekapt en hebben wilde christenen hun kathedraal gebouwd, een enclave vol barok, die hier hatelijk aandoet.’ Ook kei- zer Karel V was met het resultaat, dat onder zijn bewind werd voltooid, niet tevreden. ‘U hebt iets gebouwd wat u of anderen overal gebouwd hadden kunnen hebben, maar u hebt iets verwoest wat uniek was in de wereld,’ vermaande hij de architect. Voor de bouw van de kathe- draal moesten de vierhonderd zuilen die het hart van de vroegere moskee hadden gevormd, het veld ruimen. Maar hoe je het ook wendt of keert, juist de kathedraal ín die voormalige moskee maakt van de Mezquita van Córdoba een uniek complex.

Ultiem Spanjegevoel

De Mezquita vormt zonder twijfel het kloppende hart van Córdoba’s toeristische wijk. Eromheen liggen de oude Joodse en Arabische buurten: een labyrint van smalle straten met aan weerszijden witgekalkte huisjes. Hier vind je de meeste tapasbars, restaurants en souvenirwinkels. Het lijkt misschien een plek om te mijden, maar de oude binnenstad heeft absoluut z’n charme. De Spaanse balkonnetjes, de vrolijke potten gevuld met geraniums aan de muren, en de inkijk door smeedijzeren hekken
op weelderige patio’s met de gezellige azulejos zorgen voor het ultieme Spanjegevoel. De flamencojurkjes en de beroemde sombrero cordobés (niet te verwarren met de Mexicaanse sombrero) in de winkeletalages dragen daar ook aan bij. Het lijkt wel één groot openluchtmuseum. Breng, nu je er toch bent, een bliksembezoek aan het piepkleine Casa Museo Arte sobre Piel over Arabische leerbewerking. De toegang is gratis. Dat geldt ook voor de synagoge en de bijzondere kapel Capilla Mudéjar de San Bartolomé. Ook het stierenvechtermuseum bevindt zich in deze buurt. Hier is vooral veel aandacht voor Ma- nolete, de beroemdste torero van de stad. Een leuke ma- nier om meer te begrijpen van de mix van culturen die Córdoba is, is het bekijken van de werken in het museum gewijd aan Julio Romero de Torres, de befaamdste artiest uit de stad. Hij portretteerde talloze locals, onder wie veel mensen uit de wereld van de amenco, de muziek die ook bij de cordobeses door de aderen stroomt. Ertegenover bevindt zich het Museo de Bellas Artes, met oude Spaanse meesters.

De rivier over

Aan de andere kant van de Mezquita stroomt de Guadalquivir. Passeer eerst de Triunfo de San Rafael, de beschermheilige van de stad. Een groot deel van de mannelijke stadsbewoners is vernoemd naar deze engel. Hij zou Córdoba in de middeleeuwen van de pest hebben bevrijd. Vervolgens kom je bij de Puente Romano, die hier al sinds de eerste eeuw de rivier overgaat. Ernaast staat de Puerta del Puente, die vroeger toegang tot de brug verschafte. Tegenwoordig kun je het gebouwtje in voor een mooi uitzicht op de rivier en de aan de overkant gelegen Torre de la Calahorra. Verderop ligt het Alcázar de los Reyes Cristianos, de residentie van het katholieke koningspaar. Ferdinand en Isabella woonden hier voordat ze na de reconquista richting Granada vertrokken. Op deze plek ontmoetten ze ook ontdekkingsreiziger Columbus, die om financiering voor zijn overzeese avonturen vroeg. Vooral de tuinen zijn een bezoekje waard.

Patiostrijd van Córdoba

Mooie tuinen vind je ook in het Palacio de Viana. In de jaren tachtig was dit paleis van de adellijke familie van de markiezen van Viana. De kamers vol antiek zijn prachtig, maar de twaalf patio’s vormen de belangrijkste reden om het paleis te bezoeken. Natuurlijk zijn er in heel Córdoba bijzondere patio’s, de stad is wereldberoemd om zijn binnenplaatsen. Eind 2012 kregen ze van de UNESCO een
plek op de lijst met werelderfgoed. In de maand mei staat Córdoba ieder jaar weer in het teken van de Concurso de los Patios Cordobeses. Dan strijden de mooist versierde patio’s om de eerste plaats. De binnenplaatsen worden geopend voor publiek en vormen het toneel van tal van activiteiten, zoals etentjes, concerten en optredens. De wedstrijd wordt al sinds 1933 gehouden.

Verhullende bloempotten

Dat de locals hun binnenplaatsen zo prachtig versieren is – alweer – een erfenis uit het verleden. De patio’s zijn een nalatenschap uit de tijd van de Moren. Hun woningen kenmerkten zich aan de buitenkant door witgekalkte muren. Meer niet. Geen straatnamen, geen huisnummers, en vooral geen decoratie, want dat was in de Moorse cul- tuur niet gepast. Geen wonder dat latere culturen moeite hadden met het vinden van de weg in een stad waar alle straten en huizen hetzelfde aandeden. Het leven speelde zich grotendeels af op de binnenplaatsen die achter de muren schuilgingen. Hier werd gekookt, gegeten en gewassen. De christenen namen die bouwstijl over. Eeuwen later begonnen inwoners van de stad planten en potten op te hangen om te verhullen dat er gaten en scheuren in
de muren rond hun binnenplaatsen waren ontstaan en er geen geld was voor restauratie. En zo werden de bloemrijke patio’s geboren.

Gastronomisch genot

Genoeg dus om te bezichtigen in Córdoba. En ’s avonds ga je op zoek naar een goede flamencovoorstelling, woon je het licht- en muziekspektakel in het Alcázar de los Reyes Cristianos bij, de paardenshow in de koninklijke stallen of slenter je langs de Guadalquivir of door de Joodse wijk. En natuurlijk mag je Córdoba’s gastronomische hoogstandjes niet overslaan. Salmorejo is vaste prik. Deze koude soep is een lokale variant op gazpacho, bereid met brood en gegarneerd met ei en serranoham. Het populairste hoofdgerecht is rabo de toro, oftewel stierenstaart, met frieten of aardappels. En ter afsluiting wordt het glas geheven met PX, Pedro Ximénez, een zoete variant op de sherry afkomstig uit het nabijgelegen Montilla. Het verhaal gaat dat soldaat Pedro Ximénez de druivensoort die voor de wijn wordt gebruikt in de zestiende eeuw meenam vanuit de Spaanse Nederlanden. In Córdoba duikt zelfs tijdens de maaltijd de rijke geschiedenis op.

Dit artikel is eerder verschenen in ESPANJE! (nummer 4, jaargang 2013) en de informatie kan achterhaald zijn. Auteur: Annebeth Vis.

Oefen je Spaans met deze samenvatting over Córdoba.

Over de auteur:

Annebeth Vis kwam in 2002 naar Barcelona voor haar studie en bleef er - heel cliché - hangen. De afgelopen jaren woonde ze in verschillende wijken en schreef ze talloze reportages, online artikelen en reisgidsen over 'haar stad'. Ze heeft nog altijd geen genoeg van het modernisme, tapas, het strand en de fantastische bekende en minder bekende plekken in de Catalaanse hoofdstad.