In 2015 was het vijfhonderd jaar geleden dat Santa Teresa de Jesús, bij ons bekend als Theresia van Ávila, werd geboren. Deze schrijfrage non en mystica was een icoon van de 16e eeuw. Tijd voor een rondje Castilla y León om haar beter te leren kennen.
We zitten op het terras van het Plaza Mayor in Salamanca. Tussen de historische gebouwen ruikt het naar geroosterde biggetjes. De stad ademt gastronomie en studentenleven. Hoog boven ons, in een van de medaillons, prijkt het gelaat van Santa Teresa de Jesús. Het is de enige vrouw tussen koningen, militairen en schrijvers. ‘Daar,’ wijst gids Mercedes met haar vork. ‘Zij is veel meer dan een non geweest. Ze heeft een voorbeeldrol voor veel vrouwen.’
Potten en pannen
Talloze bezoekers zullen dit jaar kennismaken met Santa Teresa de Jesús. In Ávila, Alba de Tormes, Salamanca, Medina del Campo, Valladolid en nog veel meer plekken, waar tentoonstellingen in kerken, kloosters en musea Teresa in het zonnetje zetten. Of je nu geïnteresseerd bent in cultuur, religie of gastronomie, de schijnwerpers zijn gericht op Teresa, beroemd vanwege haar schrijfkunst en dapperheid.
Lees ook: studentenstad Salamanca, hip en historisch
De route Huellas de Teresa de Jesús zal zowel de liefhebbers van cultuur en historie als de smulpapen verleiden. ‘Ook tussen de potten en pannen loopt God rond,’ zei Teresa de Jesús ooit. nonnen weten alleen al met melk, eieren, meel en suiker de lekkerste zoetigheden te maken. onder meer de koperen chocoladepannen hangen nog in de keuken van het klooster van Ávila, waar Teresa haar cel had. De ontdekkingsreizigers hadden voor het eerst cacao mee naar Spanje geno men. Teresa, patroonheilige van veel dorpen, steden én van de gastronomie, inspireerde de kok van de parador van Ávila om het menu Teresa entre pucheros (Teresa tussen de potten en pannen) op de kaart te zetten. Directeur José: ‘Dit menu vertegenwoordigt de traditionele keuken van de karmelie ten en van Teresa. Moorse, arabische en christelijke invloeden komen erin samen.’ Ávila ligt precies in het gebied waar ooit de Moren en christenen hun strijd beslechtten.
Trouwe ooievaars
Er zal veel veranderd zijn sinds Teresa vijfhonderd jaar geleden in Ávila werd geboren. Maar onveranderd is dat Ávila door zijn hoge ligging de koudste stad in Spanje is. Dat de stad majestu eus ommuurd is en dat in die muren de gotische kathedraal harmonisch is op genomen. Dat ooievaars al die eeuwen op hun uitkijkposten van kerktorens en kloosters zijn blijven klepperen. omdat ooievaars hondstrouw zijn, komen ze jaar in jaar uit op hetzelfde nest terug. Uiteindelijk wegen die nesten wel duizend kilo. Monumenten bezwijken er soms onder… nieuw in Ávila is het grote aantal toeristen: 28 maart was het vijfhonderd jaar geleden dat Teresa hier werd geboren. en dan zijn er nog de pelgrims op weg naar Santiago de Compostela, die gelijk even de voet stappen van Teresa meenemen.
Terug naar de essentie
op de route Huellas de Teresa de Jesús beperken wij ons tot Ávila, Alba de Tormes, Salamanca, Medina del Campo en Valladolid. Daar bezoeken we de kerk waar ze gedoopt is, haar cel, kloosters die ze heeft gesticht en haar tombe in alba de Tormes, waar ze is gestorven. Uit de tentoonstel lingen blijkt hoezeer zij een icoon is geworden. Vrijwel iedere schilder uit de Spaanse baroktijd heeft wel een olieverfschilderij van haar gemaakt.
Zij was een meester in het bidden en het contact maken met God. Bidden is volgens haar niets anders dan op voet van vriendschap staan met God. Zij vergeleek het gebed met de verschil lende stadia van een vlinder, het interi eur van een kasteel en het water geven van een moestuin. Minstens zo belang rijk, zeker voor die tijd, is dat zij de eerste vrouw in de geschiedenis van het religieuze leven was én schrijfster. Zij schreef over spiritualiteit en over de hervorming van de orde van karmelie ten. armoede, gebed en afzondering werden de drie pijlers van de onge schoeide karmelieten. Schrijven was voor haar een manier om in contact te komen met de lezer: ‘ik schrijf zoals ik praat.’ Veel van haar boeken werden door de kerk verboden. De hervor mingen waarvoor ze streed bezorgden haar zowel vijanden als vrienden.
De zwanenzang
Eenmaal leek ze gestorven te zijn; de nonnen hadden haar ogen al met was afgedekt, maar ineens sloeg ze ze toch weer op en leefde nog vele jaren. Uiteindelijk stierf ze in Alba de Tormes, een dorp te midden van eindeloze graanvelden. Het waren de middel eeuwen er waren geen foto’s en dus probeerde Jan en alleman een relict van haar te bemachtigen. al een half jaar na haar dood bleek er een hand weg, een arm, een vinger, haar hart en uiteindelijk ook haar lijf. Dokters ampu teerden de gevraagde lichaamsdelen voor rijke families. In Ávila ligt één vinger. in een kapelletje van de kerk van alba de Tormes kun je haar hart zien, een arm en de kist waar haar lijf in zit. In het aangrenzende klooster bidden en werken nog steeds karmelietessen, afgesloten van de buitenwereld, in de zogeheten clausura. Net als Teresa mogen ze alleen op twee afgepaste uren met elkaar praten. Bij Teresa was oogcontact verboden, terwijl de hedendaagse nonnen elkaar mogen zien. Maar het grootste verschil is dat de nonnen nu mogen internetten en facebooken.
Graffiti uit vervlogen tijden
Op naar het levendige en historische Salamanca. Wat zijn de steden in Castilla y León, gelegen op korte afstand van elkaar, toch verschillend. Overal studenten, overal mensen op terrassen. in Salamanca werd in de 13e eeuw de belangrijkste universiteit van Spanje gesticht. Hier spreekt men het puurste Spaans. Deze ‘gouden stad’ is in gele zandsteen gebouwd. De van oorsprong grijze steen wordt door oxidatie geel. De naam Salamanca komt van het Keltische el Mantike (‘de beste plaats om te leven’). Dat werd verbasterd tot Salmantica en uiteinde lijk tot Salamanca. in deze stad heeft Columbus zijn navigatieplan aan de monarchen uitgelegd. Hij logeerde in het klooster dat Teresa hier heeft gesticht en waarin ze schreef aan haar boeken. in afzondering. Zij zal niet van de partij zijn geweest op de banketten en stierengevechten die aankomende artsen moesten organiseren voordat ze hun doktersgraad in ontvangst konden nemen. Met het bloed van de gedode stier schreven ze hun initialen op de muren van de universiteit graffiti uit lang vervlogen tijden. Ook de twee kathedralen naast elkaar zijn een bijzonderheid. De extreme hoogte van de nieuwste kathedraal symboliseert het mysterieuze; en de extreme lengte symboliseert het geloof. er is een horizontaal én een verticaal orgel. en bij de restauratie in de jaren zeventig is een nieuwigheidje toegevoegd in de ornamenten: een astronautje. Zoals bij ons in Den Bosch tegenwoordig een engel met een mobieltje belt.
Lees ook: de leukste tapasbars van Valladolid
Wijn in de kelder
Door het relatief vlakke landschap van de eindeloze graanvelden van Castilla y León, met hier en daar de osborne stier die nu al honderd jaar Spanje symboliseert, bereiken we Medina del Campo. ook hier stichtte Teresa een klooster. Hoewel er in dit dorp al zestien andere kloosters waren, ging Teresa met succes de concurrentie aan. Medina del Campo was econo misch belangrijk en lag strategisch aan de Duero. Teresa kocht een ruïne en stichtte met donaties van haar internationale bewonderaars een klooster dat in zijn originele staat te bezichtigen is. Niet veel verderop zijn we toe aan een meer lichtzinnig bezoek: de wijn proeverij van Grupo yllera in Rueda. Marcos vertegenwoordigt de zesde generatie van zijn bodegafamilie, de wijn zit hem in het bloed. Leverde zijn vader de wijn nog in geitenleren zakken, Marcos heeft een imperium opgebouwd waar de wijn vanaf de jaren zeventig gebotteld wordt. De wijnkelders zijn een waar labyrint. Boeren die in de winter op het veld niet veel te doen hadden, groeven de kelders met de hand uit. Negentig procent van de flessen heeft nog een kurk. Marcos: ‘Spanjaarden willen geen schroefdop.’ Maar Spanjaarden zijn niet in alles traditioneel. Hun smaakvoor keur verandert. Vroeger was een sherryachtige smaak favoriet, nu een meer fruitige. De wijnmarkt gaat hoe dan ook heel hard naar beneden, en de bierproductie omhoog. ‘Onze meest populaire wijn is tegenwoordig yllera 5.5 frisante, een mix van druivensap en wijn. Op de terrassen in Vallodolid hoor je vaak “Una Yllera!” Vooral vrouwen en jongeren houden ervan. Wat een tegenstelling met de moeite die je doet om lekkere wijn te maken, van jaren rijpen, ’s nachts plukken om precies de goede temperatuur te hebben en ga zo maar door.’ Gelukkig kan hij erom lachen. Met zijn allen proosten we op een verrukkelijke witte wijn. een echte. Met een rode wijn schuiven we aan in de kelders van het labyrint, waar we lechazo krijgen: een gebraden lammetje van maximaal drie weken oud, louter met moedermelk gevoed.
Teresa en de stilte
In Valladolid, de hoofdstad van Castilla y León, bezoeken we het laatste klooster gesticht door Teresa. Bij hoge uitzondering verschijnen vier karmelietessen achter het traliewerk van de clausura. Ja, Santa Teresa is hun inspiratiebron. En de stilte. Na een paar minuten is het tijd om terug te gaan voor het gebed. Al ruimen ze toch nog even wat extra minuten in om hun Teresapoppetjes, rozenkransen en zoetigheden aan ons te verkopen.
Dit artikel is eerder verschenen in ESPANJE! (España & más nummer 3, jaargang 2015) en de informatie kan achterhaald zijn. Auteur: Karin Anema
