‘El Rocío is niet uit te leggen, je moet het beleven.’ Woorden van gelijke strekking hoorde fotograaf Jolande Schotten vaak toen ze in het zuiden van Andalusië deze eeuwenoude bedevaart meemaakte. Inmiddels kan ze het beamen. Voor velen lijkt de Romería del Rocío tijdens en in de week voor Pinksteren niet meer dan een folkloristisch feest in flamencostijl met veel muziek, dans en drank. Maar er is meer. Veel meer. ‘In Andalusië bidden mensen zingend en dansend.’
Ik kan moeilijk zeggen wat El Rocío voor mij betekent. Voor mij is het mijn baken, mijn vuurtoren, mijn roer, mijn ster om naar te kijken als ik verdwaald ben, het licht dat ik dankbaar ben omdat het me door de dagen leidt. Iemand schreef dat El Rocío een gevoel is dat in de ziel leeft, een gevoel dat moeilijk uit te leggen is.’ Maria is springlevend in Spanje. En vooral in Andalusië. Kino is een van de vele pelgrims die naar El Rocío zijn gekomen om de Maagd van het dorp te eren. ‘Het vervult me met een gevoel van leven om vijf minuten in de kerk te zitten om naar haar te kijken, en ik zeg helemaal niets meer als ik het hek in El Rocío of Almonte grijp, alles daar vibreert. Het is niet zomaar een afbeelding. De maagd is omgeven door een speciaal mysterie, dat ik je niet uit kan leggen.’
Geld telt niet
In El Rocío draait alles om la Virgen del Rocío, die ook wel Blanca Paloma wordt genoemd. In de week voor Pinksteren trekken meer dan honderd Hermandades (broederschappen) met hun Simpecado naar El Rocío. Een Simpecado is een soort vaandel of embleem met een afbeelding van de Maagd van Rocío die op een wagen, getrokken door paarden, muilezels of koeien en stieren naar El Rocío wordt gebracht. De pelgrimstocht begint in de thuisplaats van een Hermandad. De duur is afhankelijk van de af te leggen afstand en kan wel zeven dagen zijn. Hermandades van verder weg gelegen plaatsen beginnen hun bedevaart vanaf een startpunt dichter bij de bestemming. Het zijn reizen vol zang en dans, waarbij de gaandeweg toenemende vermoeidheid en uitputting zorgen voor een diepere emotionele lading. De Hermandad van Almonte hoeft niet van ver te komen en legt de afstand af in één dag. In de periode vlak voor en tijdens Pinksteren bezoeken naar schatting anderhalf miljoen mensen het dorp. De rest van het jaar telt El Rocío amper 2000 bewoners en staan de meeste huizen leeg. Alleen in de weekenden keert het leven even terug. Dan krijgen alle hermandades bij toerbeurt de gelegenheid om dichter bij de maagd te komen en kun je in El Rocío een soort romería in het klein beleven, inclusief paarden, muziek en mooie uitdossingen. Verblijf tijdens de feestelijkheden voor Pinksteren is duur. Velen kamperen daarom aan de rand van het dorp. Er is een Rocío voor de armen en een Rocío voor de rijken. Maar, zo wordt me verteld, een Rociero hoeft geen geld, geen paard of een auto te hebben; als je een Rociero bent dan ben je vroom. Toewijding wordt niet bepaald door geld.
Dronken van devotie
Velen associëren de El Rocío met ongebreideld feesten, muziek, dans, alcohol, seks en zelfs drugs. Er wordt in overvloed gegeten en gedronken, er wordt gedanst en gezongen, maar niet persé overmatig. Er is ijdelheid: pronken met paard en kleding, zingen als de beste, opscheppen over hoe vaak men de pelgrimstocht heeft gedaan… maar waar een zeker exhibitionisme aanwezig lijkt, schuilt er in de zang ook vaak een diepe devotie. ‘In Andalusië bidden mensen zingend en zelfs dansend,’ zo vertelde iemand me. In tegenstelling tot andere delen van Spanje, waar religieuze toewijding vaak ingetogener plaatsvindt, vormen zang en dans hier een manier om toewijding uit te drukken. Door middel van sevillanas dankt men de Maagd en aanbidt men haar. Vier keer heb ik Pinksteren in El Rocío meegemaakt en mij is geen openlijk seksueel gedrag of geweld door drank- of drugsgebruik opgevallen. Veel mensen raken dronken van devotie, dat wel. De feestelijkheden trekken niet alleen praktiserende katholieken aan maar ook niet-praktiserende, gelovigen van andere religies en niet-religieuzen. Er zijn er wel die alleen voor de sfeer, het feesten en de lol komen, maar ik vermoed dat bij de meesten religieuze toewijding (ook) een grote rol speelt. Zoals Kino: ‘Rocío is het gevoel dat ieder van ons in zich draagt. Net als de pelgrimstocht draagt ieder zijn Rocío in zijn hoofd en hart. Alleen in de kerk te zitten en La Señora tot me te laten spreken, het vervult me van licht, geloof, nederigheid en hoop. Het is een gevoel dat niet is uit te leggen, dat je dus je moet gaan ervaren. Alleen door ernaar te leven en je hart te openen kun je het begrijpen.’ Enkele dagen lang nemen de Rociero’s een pauze van hun normale routine, zetten ze hun zaken, families, hun successen en mislukkingen aan de kant om in contact te komen met iets ‘hogers’, iets eeuwigs en transcendents, namelijk hun geloof. Hoewel ik om de foto’s, de cultuur en folklore naar El Rocío ben gekomen en niet om de religie moet ik toegeven dat naast de vrolijkheid en vriendschappelijkheid ook de zichtbare toewijding en devotie mij diep raken.
Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift ESPANJE! Wil je meer Spanjeverhalen lezen? Word dan HIER lid van dit mooie magazine.Voelbare adrenaline
Op vrijdag en zaterdag voor Pinksteren zijn de presentaties van de Simpecados. De Hermandades trekken dan met hun versierde wagens langs de kerk, een indrukwekkende, kleurrijke en feestelijk gebeurtenis. Voor velen vindt het hoogtepunt plaats in de nacht van zondag op maandag. Zo’n honderd jonge mannen uit Almonte staan klaar voor de Salto de la reja (letterlijk ‘sprong over de reling’), waarmee het dragen van het beeld van de Maagd uit de kerk en door het dorp begint. Honderdduizenden mensen zijn in en vooral rond de kerk aanwezig. Er heerst een collectieve nervositeit. De televisie volgt alles live. De toegang tot de kerk is beperkt en wordt officieel door de Guardia Civil geregeld, maar in werkelijkheid bepaalt Almonte wie wel en wie niet wordt toegelaten. Er is een enorm gedrang en geruzie tussen degenen die klaarstaan om over het hek te klimmen, waarachter het beeld van de Maagd staat te wachten. De adrenaline is voelbaar, ouderen manen de jongeren tot geduld en kalmte. Niemand weet het precieze tijdstip. Het is een ongeschreven wet, ‘de wet van Almonte’, dat alleen mannen uit Almonte over het hek mogen klimmen en de Maagd in processie mogen dragen. Anderen respecteren deze ‘wet’, niet uit een gebrek aan toewijding aan de Maagd maar vanwege de fysieke gevolgen die ze anders zouden kunnen ondervinden. Als de Simpecado van de Hermandad Matriz van Almonte de kerk binnengaat is dat het sein dat het klimmen kan beginnen. Onder geschreeuw en continu geduw met ellebogen begint de processie die tot in de middag zal gaan duren.
Ingetogen terugtocht
De salto de la reja is een van de pijlers van de Romería del Rocío. ‘Het lijkt misschien onzinnig maar als dit er niet was zou het lijken op elke andere processie. Het Almonte-volk is altijd al over het hek gesprongen. El Rocío zou niet hetzelfde worden begrepen zonder het springen over de reling’, vertelt een pelgrim. Deze eeuwenoude traditie drijft mensen die hun hele leven al komen. Er zijn er die het onzinnig vinden, omdat er mannen bij zijn die nauwelijks naar de kerk gaan. Maar het is een ordelijke chaos en het overstijgt het louter religieuze. Het springen over de reling en het dragen van de Maagd kan gezien worden als een ritueel van sociale inwijding van de Almonte-man. En het zou pas echt chaos worden als iedereen de Maagd mocht dragen.
Er volgt een rondgang om de Hermandades te bezoeken. De pastoor van de broederschap zit op de schouders van enkele broederschapsleden zodat hij zichtbaar is. Hij reciteert ‘gebeden’ en de anderen juichen en schreeuwen ‘Vivas’ en ‘lang leve de Maagd’. Klokken luiden en bloemblaadjes worden van de daken geworpen. Iedereen wil de praalwagen en de Maagd aanraken. Sommige ouders geven hun kinderen van persoon tot persoon door om haar mantel te kunnen aanraken. Veel kinderen huilen, maar de ouders raken ontroerd.
In de namiddag vertrekken de Simpecados en de wagens weer naar huis. Het aantal mensen dat de Simpecado vergezelt is veel kleiner dan op de heenweg. De terugtocht is ingetogener en deze tocht heeft inmiddels mijn voorkeur, al wil ik de opgewonden heenweg niet graag missen. ‘De Rociero leeft van Rocío tot Rocío tot de eeuwige Rocío arriveert,’ zei een van de pelgrims tegen me. Het is vooral tijdens de terugtocht dat men dichter bij elkaar komt. Het is vooral tijdens de terugtocht dat ik vriendschap voor en verbondenheid met vele pelgrims ben gaan voelen. Zoals met Inma die me uitlegt wat deze tocht voor haar betekent: ‘Er zijn veel manieren om de Maagd te voelen. Voor mij is het de manier om God te bereiken. Het is de geruststellende knuffel wanneer iets in het leven te veel weegt. Het is de tederheid van haar blik naar ons, ook al zijn we slechte kinderen. Andalusië is het land van Maria. Sinds we klein zijn vertellen ze ons dat we onze problemen in haar handen kunnen leggen omdat alle moeders problemen oplossen. De Maagd van Rocío is bovendien omgeven door vreugde, feest en prachtige landschappen die veel mensen die niet geloven uitnodigen om naar het dorp te komen. Ik denk dat je me wel begrijpt. Ik geloof dat onze bedevaart een kans is om als broers en zusters te leven en de hele tijd van elkaar te houden, niet alleen tijdens de dagen die de tocht duurt. Dat maakt La Virgen del Rocío mogelijk.
Maria en de herder
Het begon hier allemaal met een herder, of misschien was het een jager, die op zijn tocht door het zuiden van Andalusië, in de provincie Huelva en vlakbij de plaats Almonte, aangetrokken door het geblaf van zijn honden, in een holle boom een Mariabeeldje vond. Hij nam het beeldje mee en zette zijn tocht voort. Tijdens de siësta deed hij een dutje. Toen hij ontwaakte bleek het beeldje verdwenen. Hij liep terug in de richting vanwaar hij gekomen was en trof het beeldje weer in dezelfde boom waar hij het gevonden had. Men zag dit als een teken dat de Maagd Maria op die plek een kerk wilde laten bouwen. In deze periode was de herovering van de christenen op de Arabieren en Berbers in het zuiden in volle gang. Het was een gewoonte van de christenen om op strategische plaatsen in de heroverde gebieden afbeeldingen van Maria te verbergen, zodat zij andere christenen zou aantrekken in de hoop dat ze zich daar zouden vestigen.
Bestel het fotoboek van Jolande Schotten
Van de bedevaart maakte Jolande een fotoboek. Tweehonderd foto’s nemen je van dag tot dag mee op deze bijzondere, kleurrijke en hartverwarmende reis door het hart van Zuid-Spanje. Het boek is te koop, zie www.jolandeschotten.nl voor meer informatie.
