Welk Spaans of Latijns-Amerikaans boek mag je niet missen? Maarten Steenmeijer, Spanjekenner, hoogleraar Spaanse taal- en letterkunde en recensent voor de Volkskrant, koos de beste romans van deze eeuw*. Met deze top 10 van Spaanstalige boeken kom je de vakantie wel door!

Mario Vargas Llosa – Het feest van de Bok

Mario Vargas Llosa vestigde zijn literaire reputatie met de drie magistrale panoramische romans die hij in de jaren zestig publiceerde (De stad en de honden, Het groene huis en Gesprek in de kathedraal). Daarna werd zijn pen een stuk losser en schreef hij lichtvoetige romans als Tante Julia en meneer de schrijver en Lof van de stiefmoeder. Dit verhinderde hem niet om daarnaast romans te blijven schrijven waarin de grote politiek-maatschappelijke pro- blemen van Latijns-Amerika centraal staan. Een schitterend voorbeeld is Het feest van de Bok (2000), waarin hij vanuit verschillende verhaalperspectieven de wrede dictatuur van Trujillo tot leven brengt, de man die zo’n dertig jaar lang de Dominicaanse Reubliek in zijn meedogenloze greep hield. Beklemmend opgebouwd en met nogal wat gruwelijke scènes.

 Koop Het Feest van de Bok op bol.com door op het plaatje hierboven te klikken.

Javier Cercas – Soldaten van Salamis

Na de dood van Franco (1975) keken de Spanjaarden liever vooruit dan achteruit. Dat is begrijpelijk. Het perspectief om eindelijk een modern Europees land te worden was een stuk aantrekkelijker dan omzien naar de Burgeroorlog en de dictatuur. Maar het traumatische verleden liet zich niet wegdrukken. Vijfentwintig jaar na de dood van Franco werd de memoria histórica (historische herinnering) een brede maatschappelijke kwestie. Soldaten van Salamis leverde daar een belangrijke bijdrage aan. Voor de verteller van het boek, die ook Javier Cercas heet maar natuurlijk niet zonder meer mag worden vereenzelvigd met de schrijver, behoort de Burgeroorlog zo ongeveer tot de prehistorie. Daar komt verandering in wanneer hij toevallig het verhaal op het spoor komt van de fascistische schrijver en politicus Rafael Sánchez Mazas, die 
aan het einde van de Burgeroorlog op miraculeuze wijze ontsnapte aan de dood. Hartstochtelijk duikt hij het verleden in, geobsedeerd door de vraag wie de republikeinse soldaat was die Sánchez Mazas liet ontsnappen. Soldaten van Salamis probeert niet alleen deze kwestie te ontrafelen, maar graaft ook in het leven van de fascistische leider. Dat Cercas vertegenwoordigers van beide strijdende partijen uit de Burgeroorlog aandacht gaf, was iets bijzonders toen het boek in 2001 verscheen en verklaart mede waarom het een megaseller werd. Maar wat deze roman vooral duidelijk maakte, was dat Cercas een schrijver van formaat is.

Koop Soldaten van Salamis via bol.com door op het plaatje hierboven te klikken.

Albert Sánchez Piñol – Nachtlicht

In het nieuwe, democratische Spanje kon de Catalaanse literatuur eindelijk ten volle voor het voetlicht treden. Dankzij de vele vertalingen kunnen wij daar in Nederland nu ook het een en ander van proeven. De grootste ontdekking was voor mij het werk van Josep Maria de Sagarra. Zijn romans Kno ook en pekel (1929) en Privéleven (1932) zijn overdonderend van stijl en verpletterend van inhoud en behoren tot het allerbeste dat ooit op het Iberisch Schiereiland is ge- schreven. Maar Sagarra publiceerde in de vorige eeuw, dus moeten we het hier hebben over een veel recentere roman: Nachtlicht (2003). Hierin grijpt Albert Sánchez Piñol terug op een beproefde verhaalformule: een man belandt op een ver, (bijna) onbewoond eiland en moet het daar zien te redden. De eigenzinnige Catalaanse schrijver blaast dit oude avonturenthema op schitterende wijze nieuw leven in. Hij voorziet het bovendien van een indrukwekkende filosofische dimensie zonder de grote beklemming en ontroering die dit verhaal teweegbrengt ook maar een moment in gevaar te brengen.

Eduardo Mendoza – De neergang van Madrid

Mendoza brak internationaal door met De stad der wonderen (1985), dat wat mij betreft nog altijd dé roman over Barcelona is. De romans die de Barcelonese auteur daarna schreef, zijn ongelijk van kwaliteit. Nu eens trakteerde Mendoza op een verhaal waarvan je opveerde of zelfs een goed humeur kreeg, dan weer stelde hij teleur met een nogal bloedeloos boek. De neergang van Madrid (2010) is weer een hoogtepunt. Het oogt minder spectaculair dan De stad der wonderen maar doet daar nauwelijks voor onder. Het verhaal speelt zich af in de eerste helft van 1936, toen de politieke geschillen in de Spaanse hoofdstad steeds hoger opliepen en ten slotte helemaal uit de hand liepen en tot de Burgeroorlog leidden. Zoals te doen gebruikelijk bij Mendoza is het verhaal doorspekt met ironie en slapstick, maar het gevoel dat je uiteindelijk bijblijft, is het treurig stemmende besef dat de mens een deerniswekkende stumper is die een potje maakt van de kleine geschiedenis van zijn eigen leven en van de grote geschiedenis van zijn land.

Koop De neergang van Madrid via bol.com door op het plaatje hierboven te klikken.

Javier Sierra – Het geheime avondmaal

Nederland schijnt per hoofd 
van de bevolking de meeste Zafón-lezers te hebben. Over De schaduw van de wind hoeven we het hier dus niet te hebben. Iedereen kent dat boek wel. In het kielzog van Zafóns wereldhit volgden andere licht verteerbare, goed geschreven avon- turenromans van Spaanse schrijvers die het genre van de zogenaamde bestseller español uitstekend beheer- sen en niet alleen in Spanje maar ook daarbuiten het ene na het andere succes boeken. Tot dit clubje groot- exporteurs behoren onder anderen Ildefonso Falcones, Julia Navarro, María Dueñas en Matilde Asensi. En ook Javier Sierra, die in Spanje al bekend was van televisieprogramma’s over Atlantis en andere ‘mysteries van de geschiedenis’ voordat hij internationaal doorbrak met Het geheime avondmaal (2004). Sierra’s fascinatie voor esoterische onderwerpen kwam hem goed van pas bij het schrijven van deze literaire thriller over Michelangelo’s beroemde muurschildering Het laatste avondmaal. De Italiaanse kunstenaar zou er een geheime boodschap in hebben versleuteld, die – hoe kan het anders – in de loop van deze roman wordt onthuld. In Nederland deed deze roman niet zo veel. Ten onrechte. Het geheime avondmaal heeft een veel betere plot en is veel stijlvoller geschreven dan de ongekroonde koning van dit genre, De Da Vinci code.

Javier Marías – De verliefden

In Spanje is er één auteur naar wiens nieuwe boek ik altijd uitkijk: Javier Marías. Zijn romans zijn onverwisselbaar. Altijd is er een ik-verteller die terugblikt op een bijzondere episode uit zijn leven en daarbij allerlei gedachtes, beschouwingen, overwegingen en twijfels door zijn hoofd laat spoken. Binnen dit kleine format geeft Marías een grootse denkwereld gestalte die zijn weerga niet kent. Dat is niet alleen te danken aan de eigenzinnigheid en de nesses van zijn gedachtestromen, maar ook aan de onweerstaanbare cadans waarin ze zijn verwoord. Marías lezen is als naar muziek luisteren, wat in de niet zo goede Nederlandse ver- talingen helaas maar in beperkte mate mogelijk is. Na de roman in drie delen Jouw gezicht morgen twijfelde Marías
of hij nog wel wat te vertellen had. Zijn nieuwste, De verliefden, laat zien dat die twijfel ongegrond was. Voor het eerst is het hoofdpersonage een vrouw. Maar van een omslag is geen sprake. Ook in De verliefden voert Marías een perso- nage op dat almaar doordenkt. Aanlei- ding is dit maal de brute moord op een gelukkig getrouwde man van middel- bare leeftijd. Een van de intrigerende vragen die Marías verkent, speelde ook al een rol in romans als Een hart zo blank en Denk morgen op het slagveld aan mij: hoe (on)baatzuchtig zijn we als we verliefd zijn? Maar niet eerder werd deze vraag zo sterk door Marías uitgediept als in De verliefden.

Koop De verliefden via bol.com door op het plaatje hierboven te klikken.

Rodrigo Fresán – Kensington Gardens

Geen Argentijnse schrijver of hij heeft een band met Borges. Zo ook Rodrigo Fresán, die niet gebukt gaat onder het grote literaire gewicht van Borges maar zich het gemak heeft eigen gemaakt waarmee de Argentijnse meester in zijn werk door uiteenlopende culturen en literaturen wandelde zonder ook maar een moment de weg kwijt te raken. Een magistraal voorbeeld is Kensing- ton Gardens (2003), dat zich helemaal in Engeland afspeelt en waarin geen Argentijn te bekennen is. De roman had door een Engelsman geschreven kunnen zijn, ware het niet dat
hij zo diep in de sporen van Borges’ speelsheid en fantasie is geschreven. Een substantieel deel van de roman is historisch: het tragische levensverhaal van James Barrie, de schrijver die Peter Pan bedacht. Zijn geschiedenis wordt op oogverblindende wijze gespiegeld aan het fictieve hoofdverhaal over een immens succesvolle kin- derboekenschrijver die een jongen ontvoert en hem een nachtlang vertelt over de bizarre opvoeding die hij in de Londense swinging sixties kreeg.

Jardines de Kensington werd in vele talen vertaald, maar vreemd genoeg nog niet in het Nederlands.

Roberto Bolaño – 2666

Het was de vroegtijdig overleden Robert Bolaño niet gegund zelf nog mee te maken dat 2666 (2004) een grote hype en hit werd, met name in de Verenigde Staten. Bolaño had dankzij romans als De wilde detectives al wel een cultstatus, maar met 2666 brak hij postuum pas echt door. De roman bestaat in feite uit vijf romans die in los verband met elkaar staan. Deel 4, ‘Het deel van de misdaden’ getiteld, is het bekendst en het gruwelijkst. Het bevat een lange reeks uniform opgebouwde politie- rapporten waarin de lichamen van
de in Santa Teresa (losjes gebaseerd op de Mexicaanse grensstad Ciudad Juárez) vermoorde vrouwen afstande- lijk en gedetailleerd worden beschre- ven. Ook in de andere delen speelt het kwaad een hoofdrol, zij het op veel minder nadrukkelijke wijze. Daarin toont Bolaño zijn grote kracht: het tussen de regels door creëren van een onheilspellende, moeilijk te benoemen sfeer die door zijn personages met een verontrustende gelatenheid wordt ondergaan.

Koop 2666 via bol.com door op het plaatje hierboven te klikken.

Andrés Neuman – De eeuwreiziger

Wie zwaarmoedig is geworden van Het feest van de Bok of van 2666 kan terecht bij De eeuwreiziger (2009) van de jonge, Argentijns-Spaanse schrijver Andrés Neuman. Net als Kensington Gardens lijkt deze roman niets met Latijns-Amerika en alles met Europa te maken te hebben. Het verhaal speelt zich af in een ctieve Duitse stad in de jaren twintig van de negen- tiende eeuw. Maar de vitale speels- heid en de brede ambitie verwijzen eerder naar García Márquez dan naar pakweg Günter Grass. De roman tintelt, sprankelt en zindert rond de verboden maar met volle teugen geconsumeerde liefde tussen een jonge reiziger/vertaler en een jonge vrouw van stand die op het punt staat uitgehuwelijkt te worden door haar vader. De hartstocht voor de boeken die ze delen, doet niet onder voor hun hartstocht voor elkaars lichamen. Al- leen al daarom overstijgt deze roman het particuliere. Maar daarnaast houdt De eeuwreiziger onze eigen tijd een spiegel voor door indringende vragen te stellen over de identiteit van Europa en die van onszelf. Een feest van een boek.

Koop de eeuwreiziger via bol.com door op het plaatje hierboven te klikken.

Juan Gabriel Vásquez – De geheime geschiedenis van Costaguana

Panama was ooit een onaanzienlijke regio die aan Colombia bungelde. Totdat grootmachten Frankrijk en Amerika de grote strategische waarde van deze regio in de gaten kregen, die daarna al snel het strijdtoneel van nationale
en internationale machtsblokken werd. Het eind van het liedje was dat Panama zich in 1903 afscheidde van Colombia. In De geheime geschiede- nis van Costaguana (2007) dompelt Juan Gabriel Vásquez de lezer onder in deze woelige tijd. Aan het politieke gekrakeel voegt hij een fictief element toe. De verteller van de roman, José Altamirano, beweert dat Joseph Conrad in zijn beroemde roman Nostromo het verhaal over Panama dat hij hem had verteld ernstig had verminkt. Om zichzelf in ere te herstellen zet hij nu zelf zijn levens- verhaal op papier. Een postmoderne kunstgreep die in handen van meesterverteller Vásquez niet ten koste gaat van de kracht van het verhaal.

Koop De geheime geschiedenis van Costaguana via bol.com door op de link hierboven te klikken.

Dit artikel verscheen eerder in ESPANJE! (4-2013) en het kan dus zijn dat er wat jou betreft andere parels van boeken tussen hadden moeten staan. Suggesties? We horen het graag via info@espanje.nl