Op de dag dat zich in Valencia een apocalyptische watersnoodramp voltrok, opende in de Real Academia de Bellas Artes de San Fernando in Madrid de expositie Goya x Lita Cabellut LOS DISPARATES met als ondertitel Mísera humanidad, la culpa es tuya (Ellendige mensheid, het is jouw schuld). Terwijl er werd geproost, stroomden in Valencia tunnels vol en straten onder. Wat een wrang toeval. Disparates wordt namelijk vaak vertaald als ‘dwaasheden’ of ‘onzinnigheden.’ In de context van Goya’s werk verwijst het naar beelden die een onbegrijpelijke, absurde of waanzinnige wereld tonen, vaak met een surrealistische en kritische blik op de menselijke natuur en maatschappelijke gebreken. Een andere mogelijke vertaling is ‘grillen’ of ‘verbijsteringen,’ wat de raadselachtige en nachtmerrieachtige sfeer van de etsen goed weergeeft.
Los Disparates, een serie van 22 etsen gemaakt aan het einde van zijn leven, was Goya’s laatste grote grafische werk en wordt beschouwd als een van de donkerste en meest raadselachtige reeksen in de kunstgeschiedenis. Francisco Goya (1746 -1828) werd een iconische figuur door zijn vermogen om niet alleen de pracht, maar ook de verschrikking van de Spaanse en Europese samenleving van zijn tijd bloot te leggen. Veel van zijn latere werk toont zijn duistere blik op oorlog, politiek, en de menselijke natuur met hallucinogene beelden vol groteske figuren en gruwelen. Tijdens de sociale en politieke onrust van zijn tijd, zoals de verwoestende Napoleontische oorlogen, fungeerde Goya als de stem van het volk. De serie toont Goya’s teleurstelling in de Spaanse samenleving en de uitzichtloze strijd tegen menselijke dwaasheid. Wat vooral opvalt in Los Disparates is de weergave van monsters en de menselijke figuren zonder duidelijke identiteit, wat een kritiek lijkt te zijn op de ontmenselijking die gepaard gaat met oorlog en onderdrukking. En alles is zwart-wit. De oorlog heeft alle kleur uit het leven gehaald.
Inspiratiebron voor Lita Cabbellut
Lita Cabellut, bekend van haar grote kleurrijke portretten van mensen, heeft de wereld van de disparates opnieuw tot leven gebracht in een aantal onheilspellende schilderijen en haar eerste beeldhouwwerken ooit. De kunstwerken van Goya en Cabellut zijn gezamenlijk te zien in de Real Academia de Bellas Artes de San Fernando. Lita is tot haar eigen verbijstering de eerste vrouw die hier exposeert. De kunstwerken, waarbij ook Lita bijna uitsluitend in zwart en wit werkt, hangen aan volledige zwarte wanden, wat hun impact nog vergroot. Beide kunstenaars, hoewel gescheiden door twee eeuwen, staan symbool voor de kracht van kunst als een spiegel van hun tijd. Goya’s etsen drukken een diepe angst uit voor de toekomst en een pessimistische kijk op de menselijke natuur. Cabellut’s schilderijen hebben dezelfde intensiteit en nodigen de toeschouwer uit om na te denken over wat het betekent om mens te zijn in tijden van strijd. Ze vraagt ons om verder te kijken dan de oppervlakkige schoonheid en ons te verbinden met de verhalen en emoties van degenen die hebben geleden en nog steeds lijden.
Van kleur naar zwart-wit
De academie is een bijzondere plek want Goya studeerde hier vanaf 1780, wat een belangrijke stap in zijn carrière als schilder betekende. In 1789 werd Goya benoemd tot directeur van de schilderkunst aan de academie, waarmee hij in de voetsporen trad van Velázquez. Het was nog voor de oorlog tegen de Fransen, een tijd waarin de kunsten bloeiden. In dezelfde periode componeerde Boccherini (1743-1805) aan het Spaanse hof zijn mooiste werken. Goya bevorderde de kunsteducatie en drukte zijn stempel op de ontwikkeling van Spaanse kunst. Gedurende deze tijd creëerde hij enkele van zijn bekendste werken zoals de Maja’s en portretten van de koninklijke familie. Het zijn kleurrijke doeken uit een tijd waarin alles nog goed leek. Pas later werden zijn doeken steeds donkerder en nam hij in zijn werk de maatschappij en politiek op de hak. Zonder twijfel is dit de meest interessante periode uit zijn oeuvre. Cabellut heeft een zelfde weg afgelegd. Ze begon met grote doeken met veel kleur. Zo schilderde ze vijf jaar geleden nog de serie The Black Tulip, een serie grote kleurrijke doeken waarin de Nederlandse handelsgeest centraal stond. Hoewel groot en vol kleur, liet ze ook toen al dezelfde menselijke kwetsbaarheid zien als Goya.
In dialoog met Goya
In Lita’s portretten zie je vaak getroebleerde uitdrukkingen die het tragische en het krachtige in de mens weerspiegelen. Net als Goya gebruikt ze kunst om de dieptes van de menselijke ziel te verkennen. Haar doeken tonen mensen met intense, expressieve gezichten, alsof ze de pijn en lijden dragen van degenen die hen zijn voorgegaan. Door in deze iconische ruimte te exposeren, wordt haar werk niet alleen een eerbetoon aan Goya, maar ook een manier om zijn boodschap voort te zetten in een moderne context. Haar visie op kunst als middel om een verhaal te vertellen over persoonlijke en maatschappelijke pijn wordt nog krachtiger door de geschiedenis van de Academia. Hier, in een gebouw dat doordrenkt is van de Spaanse artistieke en politieke geschiedenis, krijgt Cabelluts werk een extra dimensie; het is alsof ze dialogeert met de geesten van vroegere kunstenaars, zoals Goya, die dezelfde ruimtes doorkruisten en hun sporen nalieten.
Oorlog, kunst en de moderniteit
Cabellut zelf heeft net als Goya een intens leven gekend. Ze groeide in de jaren zestig op als Roma-meisje in de straten van Barcelona. Uiteindelijk werd ze geadopteerd door een rijke weduwe die haar introduceerde in de wereld van de kunst. De werken die ze met haar nieuwe adoptiemoeder zag in Madrid, onder andere veel Goya’s, wakkerden haar verlangen aan om kunstenares te worden. Nu, jaren later, exposeert ze op de plek waar ze zijn werken zag en zet ze de artistieke lijn van Goya voort. Tijdens de opening, bijgewoond door koningin Letizia, liet ze met haar krachtige doeken zien dat ze niet alleen schilder is, maar ook verhalenverteller, iemand die via haar werk verbinding zoekt tussen verleden en heden. Oorlog blijft een relevant thema in de hedendaagse kunst, zeker gezien de huidige wereldwijde conflicten. Voor zowel Goya als Cabellut is kunst niet slechts een expressiemiddel, maar een manier om te communiceren en het lijden van de mensheid een gezicht te geven. Terwijl Goya de verschrikkingen van oorlog vastlegde op het hoogtepunt van de Napoleontische oorlogen, reflecteert Cabellut op hedendaagse trauma’s en verschrikkingen. De werken in deze tentoonstelling zijn daarom meer dan alleen beelden; ze zijn gesprekken over de aard van de mensheid.
De expositie Goya x Lita Cabellut LOS DISPARATES is te bezoeken t/m 26 januari 2025 in de Real Academia de Bellas Artes San Fernando, Calle Alcalá 13, Madrid.
Lita + Goya op Instagram
Luna Zegers was namens ESPANJE aanwezig bij de opening van de expositie en maakte deze impressie
