28 juli 2021 – Het Friese Spanga verandert deze weken in het zinderende Sevilla waar manzanilla wordt gedronken en de seguidilla wordt gedanst, en in een stierenvechtersarena waar de jaloerse Don José zijn geliefde Carmen de doodsteek toebrengt. Of is het andersom? Regisseur Corina van Eijck kiest voor een regie waarin iedereen dader en slachtoffer is van de liefde en het leven.

Tekst: Marjan Terpstra

Het regent zachtjes als we met ons kaartje en de corona-app in de rij staan in een zompig weiland. Niets maar dan ook niets doet hier denken aan het broeierige Sevilla, de bergen waar Carmen en José zich samen met struikrovers schuilhouden en de stierenarena waar zich de fatale ruzie tussen de ex-geliefden afspeelt. Onder een partytent  kunnen we ons opwarmen met een bekertje thee en een stukje Friese oranjekoek. Het is juli. Artistiek directeur Corina van Eijk, die al sinds 1989 opera’s maakt in het ‘Verona van Weststellingwerf’, zal het zich ongetwijfeld anders hebben voorgesteld. Maar zodra de lichten dimmen en de muziek aanzwelt van het twaalfkoppige orkest dat verborgen is in een groot gat in de grond, bevinden we ons in het zuiden van Spanje.

Supersexy en superkrachtig

Soldaten en meisjes van de sigarenfabriek zitten op zandzakken achter de orkestbak en flirten vrijpostig met elkaar. Een hand hier, een blik daar, aantrekken, afstoten. Dan verschijnt Carmen. In niets doet de Nederlands-Mexicaanse mezzosopraan Itzel Medecigo denken aan de traditionele Carmen met voluptueuze kleurige jurk en roos in haar haar zoals we haar kennen uit eerdere versies van deze beroemde opera. Deze Carmen lijkt eerder op de legendarische flamencodanseres Carmen Amaya, die gestoken in mannenkleren zelfs het hart van de Amerikaanse president  Roosevelt veroverde. Medecigo draagt een zwarte broek, vuurrode bh en een bolero eroverheen. Ze straalt kracht uit. En niet alleen zij maar ook de andere vrouwen van de sigarenfabriek die flirten met de soldaten. Medecigo zet een supersexy Carmen neer die weet wat ze wil en iedere man om haar vinger windt. Ze lokt Don José, mooi vertolkt door de in Marseille geboren tenor Eric Reddet, in haar val. Hij moet haar, nadat ze in een vechtpartij is beland, bewaken, maar verzuimt en verdwijnt daarom zelf in de bak.

 

Sterke Micaëla door Aylin Sezer

Als Don José weer vrij is blijft Carmen hem uitdagen. Ze probeert hem over te halen om te deserteren en samen met haar een leven als struikrover te beginnen. Je ziet Don José twijfelen. Kiest hij voor het zekere bestaan of voor de liefde? Thuis wacht Micaëla, doorgaans een kuis meisje dat hem boodschappen van zijn moeder brengt. Maar in Spanga weet ook Micaëla wel van wanten. In eerste instantie is bijna niet duidelijk dat ze een andere vrouw is. Ze is even sexy sober gekleed als Carmen in een zwarte pantalon en een zwarte bloes. Maar de Turks-Nederlandse sopraan Aylin Sezer maakt geen timide tegenhanger van Carmen van haar, maar een sensuele vrouw waar Don José niet omheen kan. Juist door haar sterke invulling van deze rol, zie je dat het in deze opera van Bizet niet alleen gaat om een amour fou. Het gaat ook om de grote levensvragen: kies je voor de bekende weg en voor zekerheid of ga je het avontuur aan en durf je het leven te leven, het onbekende tegemoet te treden? Uiteindelijk besluit Don José toch met Micaëla mee te gaan omdat een derde vrouw een beroep op hem doet, zijn moeder die op sterven ligt.

 

Carmen als golddigger

Carmen, de onafhankelijke vrouw die de liefde bedrijft met wie ze wil, gaat niet in een hoekje zitten kniezen. De beroemde stierenvechter Escamillo zit achter haar aan en ze kan zijn verleidingen niet weerstaan. De boomlange bariton David Visser, over the top gekleed in een vuurrood kostuum dat matcht met de bh van Carmen, betovert haar en maakt een compleet andere vrouw van haar. De zwarte broek en de bolero zijn in de tweede helft verwisseld voor een wat tuttige, fleurige jurk, haar haren zitten ineens in een al even tuttige krul en samen met het in keurige bloesjes gestoken publiek kijkt ze vanaf het balkon uit op Escamillo die de stierenarena binnenloopt. Carmen is als een golddigger gevallen voor de roem en de status en verloochent haar eigen achtergrond. Als Don José terugkeert en haar zijn liefde verklaart, zegt ze niet meer van hem te houden. Voor het oog van het publiek op het balkon ontstaat er een schermutseling. Don José pakt een mes en brengt Carmen de doodsteek toe. Of toch niet? In de laatste secondes richt Carmen zich op en maakt een steekbeweging naar Don José die als een gewonde stier neerstort in de arena.

 

Sympathie voor Don José

Van Eijk kiest er duidelijk voor om Carmen niet louter als slachtoffer neer te zetten. Onze sympathie lag daardoor eigenlijk nog meer bij Don José die heen en weer wordt geslingerd door twijfels over de keuze die hij moet maken: een braaf burgerbestaan als brigadier, mantelzorger worden, trouwen met zijn goedaardige Micaëla of toch het avontuur. Het is de vraag waar we allemaal voor staan. Kiezen we de bekende weg die als de goede wordt gezien, of gaan we toch voor het avontuur en openen we nieuwe wegen? Hij kiest uiteindelijk voor het laatste en moet het dan in de versie van Van Eijk ook nog met de dood bekopen. Veel regisseurs kiezen in dit #metootijdperk voor de dood van Don José en eigenlijk is dat jammer. Daarmee verleggen ze de aandacht naar zijn rol en zijn leed terwijl de opera juist gaat over Carmen, die zelfbeschikking opeist, ook al moet ze dat met de dood bekopen. Onze gedachten gaan onwillekeurig uit naar de dappere Amstelveense Frédérique Brink: “Ik ben wie ik ben, en jij mag zijn wie je wil zijn”. Dat is Carmen ten voeten uit.

 

Je mag zijn wie je wil zijn

Iedereen kan wel een liedje meeneurieën van de opera, wie heeft er als kind nu niet ‘tien pond bananen, bananen zijn gezond’ gezongen. Carmen is daarmee ook dé opera om kinderen kennis te laten maken met opera. Door de boventiteling zien ze een verhaal voorbijtrekken dat ook in deze tijd van # metoo en #jemagzijnwiejijwilzijn nog actueel is. Nog steeds worden er immers vrouwen vermoord door ex-mannen en -minnaars die jaloers zijn op hun opvolger. Nog steeds worden er vrouwen mishandeld die willen zijn die ze willen zijn. Wat dat betreft is er weinig veranderd sinds begin 19e eeuw, de tijd waarin Carmen ontstond. Het boek waar de opera van de Fransman Georges Bizet op gebaseerd is, schreef zijn landgenoot Prosper Mérimeé in 1845, na lange omzwervingen door Spanje. In 1829 trok hij de Pyreneeën over om het land op zijn dooie akkertje te ontdekken: hij bracht uren door in het Madrileense Prado, bestudeerde de moorse architectuur in Sevilla en Córdoba, bezocht stierengevechten en ontmoette de graaf en gravin van Montijo. De gravin vertelde hem het verhaal over het zigeunermeisje dat werd neergestoken door een soldaat die verliefd op haar was. Ook Mérimées hoofd sloeg op hol. Hij scheef meteen na terugke­­er in Frankrijk over haar, en zou 15 jaar later een novelle over haar uitgeven. Bizet nam Mérimeés verhaal 30 jaar later flink onder handen. Prostitutie, grove berovingen en zelfs het vermeende huwelijk van Carmen met een bandiet zijn geschrapt. Het meisje Micaëla, door Bizets librettisten bedacht als brave tegenhangster van Carmen, bestaat niet eens bij Mérimée. Gelukkig maar dat Bizet haar een rol heeft toebedacht, want de sopraan geeft de opera zowel qua stem als qua verhaallijn nog meer kleur en diepte.

 

Waar en wanneer?

Opera Spanga brengt Carmen  aan de Lindedijk 11 te Spanga. Nog te zien op 29, 31 juli en 3, 5, 7 augustus om 20:30 uur. Met: Itzel Medecigo als Carmen, Eric Reddet als Don José, Aylin Sezer als Micaëla, David Visser als Escamillo, Jop van Gennip als Le Dancaïre, Kyle Bejnerowicz als Morales, Fred Turner als Lillas Pastia, e.v.a. www.operaspanga.nl

Meer tips voor Spaanse concerten, films en exposities vind je in ESPANJE!